تحلیل نمودهای اسطوره‎ای در رمان‌های معاصر فارسی از سال 1340 تا 1357 با تأکید بر رمان سووشون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بازتاب اسطوره در داستان‎های معاصر فارسی الهام‌بخش و موجِد انسجام ساختاری حس نوستالژیک و انتقال بن‌مایه و تصاویر اسطوره‌ای زمینه‌ساز پیوند رمان با میراث ارزشمند گذشته است؛ بدین ترتیب ظهور اساطیر در داستان‎های معاصر فارسی و نقش آن در غنای این آثار اهمیتی ویژه دارد. درون‌مایة داستان‌های فارسی از دورة مشروطه به‌بعد، عمدتاً مباحث تاریخی و اجتماعی همراه با نگاهی پررنگ به جنبه‌های اسطوره‌ای بوده ‌است؛ اما کودتای 28 مرداد و سرکوب نهضت مردمی ملی شدن صنعت نفت در فضای یأس‌آلود و منفعل ناشی از آن، و روی آوری به اسطوره و بازتاب آن در ادبیات داستانی فارسی نقطۀ عطفی در خلق رمان‌های اسطوره‌ای فارسی گردید. در این مقاله، سیر انعکاس روایت اسطوره‌ای در برخی داستان‌های معاصر فارسی در دهة چهل و پنجاه با تأکید بر رمان سووشون بررسی و تحلیل شده ‌است. روایت اسطوره‌ای در دورة مورد بررسی بیشتر منعطف به رمان‌های تاریخی بوده‌ است؛ زیرا غلبۀ احساس شکست و سرخوردگی ناشی از سقوط دولت مصدق و ایجاد فضای خفقان‎آور، رمان‌نویسان را به انعکاس گستردة اساطیر و استفاده از زبان نمادین آن‌ها در داستان کشاند. روایت‎های اسطوره‌ای ملی در دورۀ مورد بررسی بیشتر معطوف به روایت‌های شاهنامه است.

کلیدواژه‌ها


منابع
ـ آرین‌پور، یحیی (1375). از صبا تا نیما. چ6. تهران: زوار.
ـ آسابرگر، آرتور (1380). روایت در فرهنگ عامیانه رسانه و زندگی روزمره. ترجمۀ محمدرضا لیراوی. تهران: سروش.
ـ‌ آموزگار، ژاله (1376). تاریخ اساطیر ایران. چ2. تهران: سمت.
ـ اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
ـ ادیب‌زاده، مجید (1391). امپراتوری اسطوره‌های تصویر غرب، روانکاوی گفتمان ادبی ایران 1332ـ1356. تهران: ققنوس.
ـ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1377). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
ـ‌ الیاده، میرچا (1382). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رؤیا منجم. چ3. تهران: نشر علم.
ـ بارت، رولان (1352). نقد تفسیری. ترجمۀ محمدتقی غیاثی. تهران: امیرکبیر. 
ـ ــــــــــــ (1375). اسطوره، امروز. ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان. چ3. تهران: نشر مرکز.
ـ ــــــــــــ (1382). نقد و حقیقت. ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان. چ2. تهران: نشر مرکز.
ـ باستید، روژه (1370). دانش اساطیر. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: نشر توس.
ـ بالاندیه، ژرژ (1387). روایات اساطیری و معتقدات مردمی قبایل آفریقایی دربارۀ زن. ترجمۀ جلال ستاری، اسطوره و رمز. چ3. تهران: سروش.
ـ بالایی، کریستف و میشل کوپی‎پرس (1377). سرچشمههای داستان کوتاه فارسی. ترجمۀ احمد کریمی حکاک. تهران: انتشارات معین ـ انجمن ایرانشناسی فرانسه.
ـ برتنز، یوهانس ویلم (1388). نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزان سجودی. چ2. تهران: نشر نی.
ـ بزرگ بیگدلی، سعید و همکاران (1389). «تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایت‎های اسطوره‎ای ایرانی در رمان‎های فارسی از 28 مرداد تا 1387». فصلنامة علمی ـ پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش19.  صص237ـ262.
ـ بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. چ2. تهران: نشر آگاه.
ـ بیدنی، دیوید (1373). «اسطوره، نمادگرایی و حقیقت». ترجمۀ بهار مختاریان. فصلنامۀ ارغوان. ش4. صص161ـ181.
ـ پراپ، ولادیمیر (1386). ریخت‎شناسی قصة پریان. ترجمۀ فریدون بدره‎ای. چ2.
تهران: توس.
ـ پورنامداریان، تقی (1367). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. چ2. تهران:
علمی و فرهنگی. 
ـ تسلیمی، علی (1383). گزاره‎هایی در ادبیات معاصر (داستان). تهران: اختران.
ـ ‌تولان، مایکل (1383). درآمدی نقادانه ـ زبان‏‎شناختی بر روایت. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
ـ جواری، محمدحسین (1384). اسطوره در ادبیات تطبیقی؛ اسطوره و ادبیات. چ2.
تهران: سمت.
ـ دانشور، سیمین (1393). سووشون. چ20. تهران: خوارزمی.
ـ دستغیب، عبدالعلی (1374). نقد آثار احمد محمود. تهران: مهناز.
ـ دهباشی، علی (1383). بر ساحل جزیرۀ سرگردانی (جشن‌نامۀ دکتر سیمین دانشور). تهران: سخن.
ـ روتون، ک.ک. (1387). اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‎پور. چ4. تهران: نشر مرکز.
ـ زرافا، میشیل (1386). جامعه‌شناسی ادبیات داستانی. ترجمۀ نسرین پروینی. تهران: سخن.
ـ سپانلو، محمدعلی (1381). نویسندگان پیشرو ایران. چ6. تهران: آگه.
ـ ستاری، جلال (1378). جهان اسطوره‌شناسی. تهران: نشر مرکز.
ـ ضیمران، محمد (1384). گذار از جهان اسطوره به فلسفه. چ2. تهران: هرمس.
ـ غلام، محمد (1381). رمان تاریخی. تهران: نشر چشمه.
ـ فرای، نورتروپ (1377). تحلیل نقد. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
ـ ـــــــــــــــ (1384). صحیفههای زمینی. ترجمۀ هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.
ـ فریزر، جیمز جرج (1386). شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ4. تهران: آگاه.
ـ قاسم‌زاده، سیدعلی و سعید بزرگ بیگدلی (1396). رمان اسطورهای. نقد و تحلیل جریان اسطوره‌گرایی در رمان فارسی. تهران: نشر چشمه.  
ـ قبادی، حسینعلی (1383). بنیادهای نثر معاصر فارسی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
ـ قبادی، حسینعلی و همکاران (1388). «تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور». فصلنامۀ نقد ادبی. س2. ش6.  صص149ـ183.
ـ غفوری‌غروی، لیلا (1384). ظهور اسطوره‎های یونان باستان در نمایشنامه‌های نیمۀ اول قرن بیست فرانسه؛ اسطوره و ادبیات. تهران: سمت.
ـ کادن، جی.ای (1380). فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروز‎مند. تهران: شادگان.
ـ کاسیرر، ارنست (1387). زبان و اسطوره. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: مروارید.
ـ کوپ، لارنس (1384). اسطوره. ترجمۀ محمد دهقانی تهران: علمی و فرهنگی.
ـ گلشیری، سیامک (1389). «پست‌مدرنیسم در ادبیات داستانی معاصر ایران (بررسی مؤلفه‎های پست‌مدرن در آثار هوشنگ گلشیری)». پژوهشنامة فرهنگ و ادب. ش10. صص242ـ278.
ـ ــــــــــــــــ (1392). جدال نقش با نقاش در آثار سیمین دانشور. چ2. تهران: نیلوفر.
ـ لوکاچ، گئورگ (1388). رمان تاریخی. ترجمۀ امید مهرگان. تهران: نشر ثالث.
ـ مارتین، والاس (1386). نظریه‎های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. چ2. تهران: هرمس.
ـ محمدی، محمدهادی و علی عباسی (1380). صمد. ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
ـ مسکوب، شاهرخ (1373). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. تهران: فرزان.
ـ مکاریک، ایرنا ریما (1385). دانشنامۀ نظریه‎های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجری و محمد نبوی. چ2. تهران: آگه.
ـ میرعابدینی، حسن (1386). صد سال داستاننویسی در ایران. چ4. تهران: نشر چشمه. 
ـ ــــــــــــــــ (1387). سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی (از آغاز تا 1320). تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
ـ نصری، عبدالله (1387). گفتمان مدرنیته. چ3. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ هایت، گیلبرت (1376). ادبیات و سنتهای کلاسیک. ترجمۀ محمد کلباسی و مهین دانشور. تهران: آگه.
ـ یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی. تهران: سروش.
ـ یاوری، حورا (1382). داستان بلند؛ مجموعه‌مقالات ادبیات داستانی در ایران‌زمین. ترجمۀ پیمان متین. تهران: امیر کبیر.