بررسی تطبیقی کهن‌الگوی جاودانگی در دو داستان «آلسست» اثر اوریپید و «دومرول دیوانه‌سر» به روایت دَدَه قورقود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه سینما و انیمیشن، دانشکدة هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 مربی دانشگاه نبی اکرم (ص)، تبریز، ایران

3 کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

داستان­های بسیاری براساس کهن­الگوی ازلی جاودانگی به­وجود آمده که یا به‌صورت سینه‌به‌سینه یا به‌شکل ادبیات مکتوب به­دست ما رسیده­اند. نمایش‌نامة «آلسست»اثر اوریپید و افسانة «دومرول دیوانه­سر»به روایت دَدَه قورقود، نمونه­ای از این آثار هستند که به‌­رغم تفاوت‌های فرهنگی و زمان و مکان خلق اثر، از نظر روایت و مضمون مشابهت­ دارند. سؤال پژوهش آن است که این شباهت و تفاوت در چه سطوحی از روایت آشکار می­شود و دو داستان چگونه و در چه جنبه­هایی قابل تطبیق­اند. پژوهش حاضر مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی و شیوة گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای بوده است. یافته­های تحقیق نشان می­دهد به‌رغم شباهت موضوعی در دو داستان و شباهت پایان­ها، روند روایت در آن­ها متفاوت است. در داستان «آلسست»، رویدادها مبتنی بر پیش­داستان­اند و وحدت­های ارسطویی در آن رعایت شده است. نمایش‌نامه با وصیت آلسست آغاز می­شود و با تلاش هراکلس در بازگرداندن او به‌پایان می­رسد. اما در «دومرول دیونه‌سر» کل ماجراها در روندی خطی روایت شده و پیش‌داستانی که به وقایع ارتباط داشته باشد، وجود ندارد. دومرول در ابتدای داستان پس از ماجرایی کوتاه، با مرگ روبه‌رو می­شود و در ادامه تلاش می­کند از آن برهد. سپس همسرش حاضر به فداکاری می­شود (اتفاقی که شبیه به آن در «آلسست» در پیش‌داستان رخ داده) و در پایان نیز با التماس خود دومرول هر دو از مرگ می­رهند. این تطابق نشان می­دهد که موضوعی واحد در دو داستان با عناصر مشابه، در دو فرهنگ متفاوت، اجزا و عملکردهای متفاوت می‌یابند.
 

کلیدواژه‌ها


منابع
ـ قرآنکریم(1387). ترجمة سیدمحمدرضا صفوی (براساس المیزان). قم: دفتر نشر معارف.
ـ اوریپید (1359). هلن هیپولیت آلسست ایون. ترجمة محمد سعیدی. تهران: نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ براکت، اسکار گروس (1375). تاریخ تئاتر جهان. ترجمة هوشنگ آزادی‌ور. تهران: مروارید.
ـ برزگر خالقی، محمدرضا و رقیه نیساری تبریزی (1390). «سیمای زن و عشق در دده قورقود و ایلیاد و اودیسه». فصلنامة مطالعات ادبیات تطبیقی. ش20. صص31ـ42.   
ـ بهرنگی، صمد و بهروز دهقانی (1386). افسانه­های آذربایجان. تهران: صدای معاصر.
ـ پورپیران، عباس (1384). «نگرشی بر مقدمة کوروش کبیر (ذوالقرنین)». مجلة گزارش. ش170. صص74ـ75.
ـ حاجتی، سمیه و احمد رضی (1393). «تحلیل گفتمانی الهی­نامه عطار از منظر گفتمان دیالکتیکی». دوفصلنامة علمی ـ ­پژوهشی ادبیات عرفانی. دانشگاه الزهرا (س). س5. ش10. صص75ـ107.
ـ دزفولیان، کاظم و معصومه طالبی (1389). «مقایسة اساطیر یونان و ایران برپایة اندیشه­های باختین». نشریة ادبیات تطبیقی (علمی ـ ­پژوهشی). دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان. دورة جدید. ش3. صص97ـ115.
ـ دشتی، مهدی (1396). «نگاهی دیگر به رویین­تنی اسفندیار در شاهنامه». فصلنامة متن­پژوهی ادبی. دانشگاه علامه طباطبائی. د21. ش71. صص7ـ28.
ـ روزنبرگ، دونا (1379). اساطیر جهان داستان­ها و حماسه­ها. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
ـ سیدسلامت، میرعلی (1386). مقدمه­ای بر بررسی کتاب دده قورقود. تبریز: آشینا.
ـ سینگر، پیتر (1386).  هگل. ترجمة عزت­الله فولادوند. تهران: نشر طرح نو.
ـ شعیری، حمیدرضا (1398). مقدمه نقصان معنا (عبور از روایت­شناسی ساختارگرا: زیبایی­شناسی حضور). تهران: نشر خاموش.
ـ گرمس، آلژیرداس ژولین (1398). نقصان معنا (عبور از روایت­شناسی ساختارگرا: زیبایی‌شناسی حضور). ترجمة حمیدرضا شعیری. تهران: نشر خاموش.
ـ صالحی، علی و ابوالقاسم دادور (1396). «مطالعة تطبیقی رویکرد کهن­الگویی سه اسطورة رویین­تن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد. د13. ش47. صص165ـ196.
ـ عرش اکمل،  شهناز (1393).  «داستان موزاییکی چیست؟». مقالات ادبی کانون فرهنگی چوک. دسترسی 14 مرداد 1397، در: http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/10911-2015-02-18-08-03-39.html
ـ عفیفی، رحیم (1350). «در بی‌مرگی زرتشت». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش7. ش27. صص576ـ580. 
ـ عهد عتیق (1925). کتابخانة دارالسلطنة لندن.
ـ فرآذین، جوانشیر (1381). پژوهشی در اسطورة دده قورقود شاهکار کهن. تبریز: نشر جامعه‌پژوه و نشر دانیال.
ـ قادری، نصرالله (1380). آناتومی ساختار درام. تهران: نیستان.
ـ لنسلین گرین، راجر (1381). اساطیر یونان از آغاز آفرینش تا عروج هراکلس. ترجمة عباس آقاجانی. تهران: سروش.
ـ مارتین، والاس (1389). نظریه­های روایت. ترجمة محمد شهبا. تهران: هرمس
ـ محسنی، عزیز (1381). دده قورقود. تبریز: تابان.
ـ مکی، ابراهیم (1383). شناخت عوامل نمایش. تهران: سروش.
ـ ملشینگر، زیگفرید (1366). تاریخ تئاتر سیاسی. ترجمة سعید فرهودی. تهران: سروش.
ـ ندایی، امیرحسن (۱۳۹۳). مده­آ، تحلیل روانشناختی شخصیت مده­آ. تهران: افراز.
ـ وارنر، رکس (1387). دانشنامة اساطیر. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: اسطوره.
ـ یونگ، کارل گوستاو (1387). انسان و سمبول­هایش. ترجمة دکتر محمود سلطانیه. تهران: جامی.