تحلیل روایت‌شناختی جایگاه تَن در نقاشی‌ قهوه‌خانه‌ای دورة قاجار با تمرکز بر رابطة خود و دیگری (نمونة مطالعاتی: نبرد کربلا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکدة هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز،‌ ایران

2 استاد دانشکدة هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،‌ تبریز،‌ ایران

چکیده

نقاشی قهوه‌خانه‌ای در اواخر دورة قاجار براساس مضامین و روایت‌های مذهبی، رزمی و بزمی با تأسی از ادبیات دینی و ملی شکل گرفت. در چنین عرصه‌ای، راه برای جایگاه و مفهوم تازه‌ای از بدن نیز گشوده می‌شود. از این‌ رو در پژوهش حاضر، با هدف بهره‌گیری از تن‌ ـ روایت (تن کنشگری که به روایت تبدیل شده است) در رویکرد نشانه‌‌معناشناسی روایی مکتب پاریس، به بررسی نوع کارکرد و تعریف تن‌های روایی در نقاشی قهوه‌خانه‌ای متأثر از مضامین مذهبی پرداخته شده است. تن ـ روایت در هر نظام گفتمانی روایی مبتنی بر اصل تقابل‌ها‌ میان دو ‌تنِ کنشگر و ‌شُوشگر است که همسو با مفهوم خود/ دیگری معنا تولید می‌کند. بدین ‌ترتیب، مسئلة‌‌‌ پژوهش نحوة مواجهه تنِ خود با تنِ دیگری در پیوستاری با عملکرد بدن در نقاشی روایی قهوه‌خانه‌ای است؛ به این‌ صورت که تن کنشگر در مواجهه با تن شُوشگر چه نوع تعامل و گفتمانی را برقرار می‌سازد و دربرابر هجوم تن شُوشگر چه عملکردی نشان می‌دهد. روش تحقیق توصیفی ‌ـ تحلیلی است. مطابق الگوی نظری پژوهش، مفهوم تن در روایت‌های مذهبی نقاشی قهوه‌خانه‌ای بازنمودی از تقابل فرهنگ با «نَه‌ ـ فرهنگ» ‌است که امکان معناسازی متعددی را فراهم می‌کند. تن کنشگر (حضرت‌ عباس) تن جمعی به‌نمایندگی از کل کنشگران است که به‌مثابة تن فرهنگی در مواجهه با تن شُوشگر در فرهنگ دیگری، مقاومت به خرج می‌دهد و درجهت صیانت هویت دینی ‌ـ ملی، تن دیگری را طرد کرده، از آن دوری می‌گزیند.  
 

کلیدواژه‌ها


منابع
- احمدی، بابک (1388). ساختار و تأویل متن. چ10. تهران: نشر مرکز.
- پاکباز، رویین (1379). دایرة‌المعارف هنر. چ2. تهران: فرهنگ معاصر.
- ذکایی، محمدسعید و مریم امن‌پور (1391). درآمدی بر تاریخ فرهنگی بدن در ایران. تهران: تیسا.
- سمننکو، الکسی (1396). تاروپود فرهنگ. ترجمة حسین سرفراز. تهران: علمی و فرهنگی.
- شعیری، حمیدرضا (1398). «تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان اجتماعی مد: از عقل‌محوری تا آرمان‌گرایی». فصلنامة زبان‌شناسی اجتماعی. ش4. صص31ـ37.
- شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). ققنوس راهی به نشانه‌معناشناسی سیال. تهران: علمی و فرهنگی.
- شعیری، حمیدرضا (1390). «بررسی نظام‌های روایی، تنشی، حسی، تصادفی و اتیک از دیدگاه نشانه ـ معناشناختی» در مجموعه ‌مقالات هم‌اندیشی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. به‌کوشش فردوس آقاگل‌زاده. تهران: نویسه پارسی. صص53ـ73.
- شعیری، حمیدرضا و پانته‌آ نبی‌ئیان (1396). «تحلیل روایی فرایند تشخیص در چارچوب نشانه ـ معناشناسی گفتمانی: مطالعة موردی دسته‌گل اثر چوبک». فصلنامة زبان‌پژوهی. ش25. صص25ـ58.
- شعیری، حمیدرضا (1397). نشانه ـ معناشناسی دیداری (نظریه و تحلیل گفتمان هنری). چ2. تهران: سخن.
- گرمس، آلژیرداس ژولین (1397). نقصان معنا (عبور از روایت‌شناسی ساختارگرا: زیبایی‌شناسی حضور). ترجمة حمیدرضا شعیری. چ2. تهران: خاموش.
- مکاریک، ایرنا ریما (1384). دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
‌- معین، مرتضی‌بابک (1393). معنا به‌مثابة تجربه زیسته. تهران: سخن.
- یاسینی، سیده‌راضیه (1395). شمایل‌نگاری دینی در ایران و غرب از آغاز تا دورة معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- Ahmadi, B. (2009). Thetext- structureand texturalinterpretation (in Farsi). Tehran: Markaz.
- Diba, L.S. & Ekhtiar, M. (1999). Royal Persian painting: The Qajar era 1785-1825. Brooklyn Museum of Art: I. B. Tauris Publishers.
- Greimas, A.J. (2018). Lack of meaning (translated into Farsi by Hamid Reza Shairi). Tehran: Khamoosh.
- Levin, D.M. (1998). "Tracework: myself and others in the moral phenomenology of Merleau-Ponty and Levina". International Journal of Philosophical Studies. Vol. 6. No. 3. pp. 345-392.
- Lotman, Y. (1990). Universe of the mind: A semiotic theory of culture (translated into English by Ann Shukman). London: I.B. TAURIS. LTD.
- Makaryk, I.R. (2005). Encyclopedia of contemporary literary theory (translated into Farsi by Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi). Tehran: Agah.
- Moein, M.B. (2014). The meaning of lived experience (in Farsi). Tehran: Sokhan.
- Pakbaz, R.  (2000). Encyclopedia of art (in Farsi). Tehran: farhang-moaaser.
- Punday, D. (2003). Narrative bodies: Toward a corporeal narratology. New York: Palgrave McMillan.
- Semenenko, A. (2017). The texture of cultural: An introduction to Yuri Lotman’s semiotic theory (translated into Farsi by Hossein Sarfaraz). Tehran:  Elmi-farhangi.
- Shairi, H.R. (2011). "A semiotic study of ethical, tension, emotional, and narrative systems". Collection of discourse analysis articles (collected by Ferdos Agha-Gol-Zadeh). Tehran: Neveeseh- Parsi. pp. 53-74.
_________ (2018). visual Semiotic (theory and analysis of artistic discourse) (in Farsi). Tehran: Sokhan.
_________ (2019). "Semiotic analysis of Vogue’s social discourse: From rationalism to idealism". Iranian Journal of Sociolinguistics. Vol. 4. pp. 31-37.
 - Shairi, H.R. & Vafaee, T. (2009). The phoenix; A way to semiotic (in Farsi). Tehran:  Elmi-Farhangi.
- Van Der Valk, I. (2003). "Right-wing parliamentary discourse on immigration in France". Discourse and Society. Vol. 14. No. 3. pp. 309-348.
- Yasini, R. (2016). Religious iconography in Iran and the West (in Farsi). Tehran: Research Center for Culture, Art and Communications.
- Zakaie, M. & Aminpoor, M. (2012). Cultural history of the body in Iran (in Farsi). Tehran: Teesa.