آسیب‌شناسیِ کاربرد نظریه های روایت‌شناسی درپژوهش های دانشگاهی ایران (مطالعه موردی: الگوی کنشگر گِرِماس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

نظریه‌پردازی و نقد و پژوهش ادبی به آسیب­شناسی، تفکر انتقادی، آفت‌زدایی و بهره‌گیری از الگوهای دقیق، روشمند و علمی در نقد و ارزیابی عوامل درون‌ساخت و برون‌ساخت متن ادبی، تحلیل زیبایی‌شناختی ادبیات و ارتقای دو فرایند آفرینش و پژوهش ادبی سخت نیازمند است. آسیب­شناسی می­تواند از ژرف­ساخت آغاز شود و به روساخت بینجامد و دربرابر واپس‌گرایی و ایستایی ادبیات و هنر بستیزد. نظریة روایت و رویکرد روایت‌شناسی حدود دو دهه است که به پژوهش­های دانشگاهی ایران و به‌ویژه در میان پژوهشگران نوباوه‌تر راه یافته است؛ گاه به دو‌ر از ژرف‌نگری، افسارگسیخته، بی‌محابا و غیرعلمی. در این میان، یکی از نظریه­های نشانه‌معناشناسی روایی، الگوی کنشگر گِرِمس است که با تحلیل روایی متون کلاسیک و معاصر روایی پیوند دارد. نافرهیختگی، روشمند نبودن، سطحی‌نگری، نظریه‌زدگی، کژخوانی نظریه، مدل‌سازی مکانیکی، شتابندگی، مقاله‌بافی، شیفتگی دربرابر نظریه‌پرداز، امتیازسازی ترفیع‌گرایانه، امتیازستانی ارتقامحورانه و شاید از همه مهم‌تر ناآشنایی با مبانی نظری و کاربردی روایت‌شناسی در حوزة نظریة نشانه‌معناشناسی گفتمانی و روایی بر شماری از پژوهش‌های روایت‌شناسی و نیز الگوی کنشگر گِرِمس چیره شده است. در این مقاله با نگاهی انتقادی، 23 مقاله به‌صورت اتفاقی در زمینة رویکرد روایت‌شناسی و الگوی کنشگر گِرِمس برگزیده و در ادامه به آسیب‌شناسیِ این رویکرد و این الگو در نظریه و عمل پرداخته شد. گفتنی است که تقریباً تمام پژوهشگران حوزة روایت‌شناسی خاستگاهی دانشگاهی دارند. یکی از مشکلات اساسی در الگوی کنشگر گِرِمس ناآشنایی پژوهشگران با نظریة نشانه‌معناشناسی روایی مکتب پاریس و بی‌توجهی به ارتباط این نظریه با الگوی زایشی معنا، دستور جهانی زبان روایت و این الگوست. آسیب‌شناسی و تفکر انتقادی در نقد و تحلیل متن‌های روایی ـ ادبی پژوهشگر حوزة روایت‌شناسی را به واقعیت این رویکرد در چارچوب ژانرهای روایی، نظام‌های حاکم بر روایت و ساختار‌ پی‌رنگ نزدیک و رویکرد روایت‌شناسی و الگوی کنشگر گِرِمس را از آفت‌های آن دور می‌کند. 
 

کلیدواژه‌ها


منابع
- آزاد، راضیه (1390). «نگاهی نقادانه به الگوی کنشگر گِرِمس، با تکیه بر حکایت‌های تذکرة‌الاولیا» در نامة نقد (مجموعه‌مقالات نخستین همایش نظریه و نقد ادبی در ایران). به‌کوشش محمود فتوحی. دفتر اول. تهران: خانة کتاب. صص477ـ498.  
- امامی، نصرالله (1385). مبانی و روش­های نقد ادبی. چ5. تهران: جامی.
- امن­خانی، عیسی و موناعلی­مددی (1391). «درد یا درمان آسیب­شناسی کاربرد نظریه­های ادبی در تحقیقات معاصر». فصلنامۀ پژوهش­های ادبی. ش36ـ37. صص51ـ75.
- انوشیروانی، علیرضا (1389). «آسیب­شناسى ادبیات تطبیقى در ایران». فصلنامۀ ادبیات تطبیقی. ش1. صص33ـ55.
- برتنس، ‌هانس (1391). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. چ3. تهران: ماهی
- برسلر، چارلز (1396). درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی. ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فرد. چ4. تهران: نیلوفر.
- بی­نیاز، فتح­الله (1392). درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی. چ3. تهران: افراز.
- بهنام، مینا (1390). «نگاهی به پژوهش‌های روایت‌شناسی زبان فارسی» در نامة نقد (مجموعه‌مقالات نخستین همایش نظریه و نقد ادبی در ایران). به‌کوشش محمود فتوحی. دفتر اول. تهران: خانة کتاب. صص499ـ515. 
- پرینس، جرالد (1391). روایت­شناسی «شکل و کارکرد روایت». ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی­ خرد.
- تایسن، لُیس (1387). نظریه­های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز.
- ریمون ـ کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
- حسن‌زاده‌میرعلی، عبدالله و ابراهیم کنعانی (1390). «بررسی الگوی نشانه ـ معناشناسی گفتمانی در شعر قیصر امین‌پور». پژوهشنامة زبان و ادبیات فارسی (گوهر گویا). س5. ش2. صص115ـ136.
- شعیری، حمیدرضا (1388). «از نشانه‌شناسی ساخت‌گرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی». فصلنامة نقدادبی. س2. ش8. صص33ـ58.
- شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی .(1388) راهیبهنشانه‌معناشناسیسیال. تهران: علمی و فرهنگی.
- صدیقی‌لیقوان، جواد و مهیار علوی‌مقدم (1396). «بررسی روایت‌شناسی طبقات‌الصوفیه براساس نظریة زمان در روایت ژرار ژنت». متن‌شناسی ادب فارسی. دانشگاه اصفهان. ش34. صص85ـ98.
- صحی، شریف (1395). «گریماس، یک روش مرده». فصلنامة نقد ادبی. س9. ش34. صص201ـ214.
- عباسی، علی (1395). نشانه ـ معناشناسی روایی مکتب پاریس (جایگزینی نظریة مدلیته­ها بر نظریة کنشگران: نظریه و عمل). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- علوی­مقدم، مهیار (1385). هرمنوتیک، مبانی معناشناسی فهم متن و نقد و تحلیل شرح­های تأویل­گرای حافظ. پایان­نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. به راهنمایی تقی پورنامداریان. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد.
- ـــــــــــــــ (1389). «آسیب­شناسی ساختار ‘شرح­نویسی’ در حوزة فهم متن ادبی (با نگاهی انتقادی به شرح­های حافظ)». فصلنامۀ فنون ادبی. س2. ش2. صص63ـ80.
- عمارتی­مقدم، داوود (1396). «آسیب­شناسی کاربرد نظریه­های مدرن در تدوین درس­نامه­های بلاغی». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س7. ش1. صص29ـ47.
- فتوحی، محمود (1390). «مروری بر وضعیت نقد ادبی در ایران» (مقدمه) در نامة نقد (مجموعه‌مقالات نخستین همایش نظریه و نقد ادبی در ایران). به‌کوشش محمود فتوحی. دفتر اول. تهران: خانة کتاب. صص9ـ17.
- قاسمی­پور، قدرت (1396). «آسیب­شناسی و نارسایی­های درس­نامۀ نقد ادبی». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س7. ش1. صص71ـ95.
- گرمس، آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمة حمیدرضا شعیری. تهران: نشر علم.
- مختاری، مسروره (1396). «حکایت روایت، آسیب‌شناسی نظریة روایت (مطالعة موردی: نظریة ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ)». پژوهشنامة انتقادی متون برنامه‌ریزی علوم انسانی. س17. ش7. صص183ـ197.
- مک‌کوییلان، مارتین (1388). گزیدۀ مقالات روایت. ترجمۀ فتاح محمدی. تهران: مینوی‌ خرد.
Abbasi, A. (2016). Narrative semio-semantics in Paris school: replacing modeling theory with actantial theory. Tehran: Shahid Beheshti University.
Alavi Moghadam, M. (2006). Hermeneutics: principles of text interpretation and criticism and descriptions on Hafiz. MA Thesis, Ferdowsi Mashhad University, Mashhad, Iran.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (2010). "A pathological study of biography writing in literary text interpretation: a critical perspective on Hafiz". Literary Devices. Vol. 2. No. 2. pp. 63-80.
Aman Khani, E. & Ali Madadi, M. (2012). "Pain or treatment of pathology: the application of literary theory in contemporary research". Journal of Literary Research. No. 36 & 37. pp. 51-75.
Anooshirvani, A. (2010). "A pathological study of comparative literature in Iran". Journal of Comparative Literature. Vol. 1 & 2. No. 2. pp 33-55.
Azad, R. (2011). "A critical analysis of Greimas's actantial model: the case of Tazkarat al-Olia's stories". Letter of Criticism: The Collection of Papers from the First Conference on Literary Theory and Criticism in Iran. Tehran: Khaneh Ketab. pp. 477-498.
Behnam, M. (2011). "A review of studies of Persian narratology". Letter of Criticism: The Collection of Papers from the First Conference on Literary Theory and Criticism in Iran. Tehran: Khaneh Ketab. pp. 499-515.
Bertensis, H. (2012). Literary theory: the basics (translated into Farsi by Mohammadreza Abolghasemi). Tehran: Mahi.
Biniaz, F. (2013). An introduction to story writing and narratology (in Farsi). Tehran: Afraz.
Bressler, Ch. (2017). Literary criticism: an introduction to theory and practice (translated into Farsi by Mostafa Abedini Fard). Tehran: Niloofar.
Emarati Moghadam, D. (2017). "A pathological study on the application of modern theories in designing courses on rhetoric". Institute for Humanities and Cultural Studies. Vol. 7. No. 1. pp. 29-47.
Fotoohi, M. (2011). "Introduction: a review of literary criticism in Iran". Letter of Criticism: The Collection of Papers from the First Conference on Literary Theory and Criticism in Iran. Tehran: Khaneh Ketab. pp. 9-17.
Ghasemipoor, Gh. (2017). "A pathological study on the syllabus of literary criticism". Institute for Humanities and Cultural Studies. Vol. 7. No. 1. pp. 71-95.
Greimas, A. (2010). De l'imperfection (translated into Farsi by Hamidreza Shairi). Tehran: Elm.
Hassan Zadeh Mirali, A. & Kanaani, E. (2011). "An analysis of the discourse semio-semantic pattern in Gheisar Aminpoor's poems". Persian Language and Literature Research. Vol. 5. No. 2. pp. 115-136.
Macqueen, M. (2009). Papers on narrative (translated into Farsi by Fattah Mohammad). Tehran: Minavi Kherad.
Mokhtari, M. (2017). "Narrative story: a pathological study of narrative theory, the cause of Vladimir Propp". Critical Studies in Texts and Programs of Human Sciences. Vol. 17. No. 7. pp. 183-197.
Prince, G. (2012). Narratology: the form and functioning of narrative (translated into Farsi by Mohammad Shahba). Tehran: Minavi Kherad.
Raymond Keenan, Sh. (2008). Narrative fiction: contemporary poetics (translated into Farsi by Abolfazl Horri). Tehran: Niloofar.
Sahi, Sh. (2016). "Greimas: a dead method". Literary Criticism. Vol. 9. No. 34. pp. 201-214.
Schles, R. & Kellog, R. (1966). The Nature of Narrative. London & New York:  Oxford University.      
Sedighi Lighvan, J. & Alavi Moghadam, M. (2017). "A narrative study of Tabaghat al-Sufi based on Genette's theory of time in narrative". Textual Criticism of Persian Literature. No. 34. pp. 85-98.
Shairi, H. & Vafayi, T. (2009). Towards dynamic semio-semantics (in Farsi). Tehran: Elmi and Farhangi.
Shairi, H. (2009). "From structural semiotics to discursive semiotics". Journal of Literary Criticism. Vol. 2. No. 8. pp. 33-58.
Toolan, M. (2001). Narrative, a critical linguistic Introduction. London & New York: Routledge.
Tyson, L. (2008). Critical theory today (translated into Farsi by Maziar Hosseinzadeh and Fatemeh Hosseini). Tehran: Negah Emrooz.