گشودگیِ استعاریِ عنوان در متن: بارقه‌های مدرنیسم در عناوینِ آثارِ شیخ اشراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

در این نوشتار نشان داده شده که ماهیت استعاری متن و تعاملات استعاری میان متن و عنوان ــ که از مؤلفه‌های روایت‌های مدرنیستی دانسته می‌شود ــ در برخی متون کهن نیز قابل بازیابی است. این بدان معنا نیست که در این مقاله ادعا شده که در میان متون کهن می‌توان آثاری هم‌ارز با آثار مدرنیستی یافت؛ بلکه صرفاً به این معناست که برخی از ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مدرنیستی در آثار کهن ریشه داشته ‌است و چه بسا روایت‌های مدرنیستی بر اثر وام‌گیری، تغلیظ، تکثیر و بازتولید همین خصایص به‌وجود آمده باشد. قوّت‌ گرفتن قطب استعاری در نثر (داستان) یکی از وجوه تمایز زبان‌شناختی میان روایت‌های مدرن و پیشامدرن است. این وجه تمایز در عناوین آثار مدرنیستی نیز به‌چشم می‌خورد. در تحقیق حاضر با تکیه بر آثار شیخ اشراق، برخی خصایص مدرنیستی نثر او به‌نمایش گذاشته و نشان داده شده که چگونه این قابلیت از متن به عنوان‌گذاری آثار او نیز نفوذ کرده است. بدین منظور از چشم-انداز دیوید لاج در اثر معروفش، زبان ادبیات داستانی نوگرا: استعاره و مجاز، به آثار سهروردی نگریسته شده و همچنین نظریۀ قطب‌های مجازی و استعاری یاکوبسن در مسیر جدیدی، یعنی در ارتباط با گشودگی استعاری یا مجازی عنوان در متن، به‌کار بسته‌ شده تا از این راه تفاوت عنوان‌گذاری در آثار سهروردی با دیگر هم‌عصرانش نشان داده شود. واژه‌های کلیدی: مدرنیسم، مجاز و استعاره، عنوان، سهروردی.

کلیدواژه‌ها


ابوریان، محمدعلی (1372) مبانی فلسفۀ اشراق از دیدگاه سهروردی. ترجمۀ محمدعلی شیخ. دانشگاه شهید بهشتی. ## اسکولز، رابرت (1383) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری تهران: آگاه. ## اصلانی، محمدرضا (1386) استعاره و مجاز در داستان؛ پژوهشی در حوزۀ زبان‌شناسی. تهران: نیلوفر. ## امین‌رضوی، مهدی (1377) سهروردی و مکتب اشراق. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. تهران: نشر مرکز. ## ایبنا (1398) در http://www.ibna.ir/fa/doc/longint## ایدل، له‌اون (1367). قصة روان‌شناختی نو. ترجمة ناهید سرمد. تهران: شباویز. ## آزرم، محمد (۱۳۸۱). «شکوه شکفتن بر تو باد: به یاد هوشنگ ایرانی». روزنامۀ همشهری. صفحۀ جهان فرهنگ (۲۸۴۸). ## آلن، گراهام (1397). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. چ 6. تهران: نشر مرکز. ## بارت، رولان (1378). درجۀ صفر نوشتار. ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان. تهران: هرمس. ## بشیری، محمود و سمیه آقاجانی (1395). «بررسی تطبیقی عنوان در رمان‌های ادبیات پایداری با تکیه بر رمان‌های ام سعد و دا». فصلنامۀ متن‌پژوهی ادبی. د 20. ش 68. صص 140ـ167. ## بورخس، خورخه لوییس (1362). مرگ و پرگار. ترجمۀ احمد میرعلایی. تهران: زمان. ## بیات، حسین (1387). داستان نویسی جریان سیال ذهن. تهران: علمی و فرهنگی. ## پو، ادگار آلن (1381). گربۀ سیاه. ترجمه مهدی غبرایی. تهران: نشر مرکز. ## ــــــــــــ (1385). کلاغ. ترجمۀ سپیده جدیری. تهران: ماه‌ریز. ## پورنامداریان، تقی (1378). رمز و داستان‌های رمزی در ادبیات فارسی. تهران: علمی و فرهنگی. ## ــــــــــــــــ (1390). عقل سرخ، شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی. تهران: سخن. ## چندلر، دانیل (1394). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر. ## الحر العاملی، محمدبن الحسن (1412). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه اهل‌البیت (علیهم السلام). ## زمردی، حمیرا و شایسته‌سادات موسوی (1396). «تأثیر جُنگ‌های دهۀ چهل و پنجاه شمسی بر جریان مدرنیسم در ادبیات داستانی ایران». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. س 10. ش 2. صص 289ـ306. ## سنچولی، احمد و عبدالله واثق (1397). «کنایه و قطب مجازی زبان در تاریخ بیهقی». نثرپژوهی ادب فارسی. ش 44. صص 65ـ84. ## سوسور، فردینان دو (1392). دورۀ زبان‌شناسی عمومی. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: هرمس. ## سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1373). مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق. ج 3. تصحیح سید حسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ## شیری، قهرمان (۱۳۸۶). «از جیغ بنفش تا موج نو (نگاهی به شعر هوشنگ ایرانی و احمدرضا احمدی، نمایندگان دو جریان شعری معاصر)». کتاب ماه ادبیات. س 1. ش 10. صص 26ـ41. ## صفوی، کورش (1380). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سورۀ مهر. ## طالبیان، یحیی و نجمه حسینی (1387). «مدایح سبک خراسانی و گرایش به قطب مجازی زبان با استناد به شعر منوچهری». پژوهش‌های ادبی. ش 21. صص 113ـ132. ## فتوحی‌رودمعجنی، محمود (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن. ## فرای، نورتروپ (1374). «ادبیات و اسطوره» در اسطوره و رمز. برگردان جلال ستاری. تهران: سروش.## کتل، آرنلد (1389). «پیش‌درآمدی بر رمان مدرن» در نظریه‌های رمان. ترجمۀ حسین پاینده. چ 2. تهران: نیلوفر. ## کوپ، لارنس (1384). اسطوره. ترجمة محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی. ## لاج، دیوید (1389). «رمان پسامدرنیستی» در نظریه‌های رمان. ترجمۀ حسین پاینده. چ 2. تهران: نیلوفر.## لاج، دیوید (1397). «زبان ادبیات داستانی نوگرا: استعاره و مجاز» در زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. چ 6. تهران: نشر نی. ## مارتین، والاس (1382). نظریه‌های روایت. ترجمة محمد شهبا. تهران: هرمس. ## محمدی، ابراهیم و عفت غفوری (1393). «تحلیل تطبیقی عنوان داستان در آثار صادق هدایت و زکریا تامر». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. د 2. ش 2. صص 191ـ217. ## مستور، مصطفی (1379). مبانی داستان کوتاه. تهران: نشر مرکز. ## موسوی، شایسته‌سادات (1396). «نقش مؤلفة برساختی شخصیت در شکل‌گیری روایتهای مدرن با تکیه بر ملکوت بهرام صادقی». دوفصلنامۀ روایت‌شناسی. س 1. ش 2. صص 123ـ156. ## موصلی، رضا و ابراهیم محمدی (1392). «استعاری شدن زبان در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور». متن‌پژوهی ادبی. ش 56. صص 107ـ134. ## مهرکی، ایرج و حسین علیزاده (1395). «قطب مجازی زبان نثر صوفیه با تکیه بر مقالات شمس تبریزی». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. ش 25. صص 253ـ271. ## ناظمیان، رضا و ربابه رمضانی (1397). «پیرنگ و مکان استعاری در داستان کوتاه زیر سایبان از نجیب محفوظ». نقد ادب عربی. ش 1. صص 271ـ296. ## هانیول، آرتور (1383). «طرح در رمان مدرن» در مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. ## هاوکس، ترنس (1390). اســتعاره. ترجمۀ فرزانه طاهرى. چ 4. تهران: نشر مرکز. ## هینیلز، جان راسل (1385). اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر. ## یاکوبسن، رومن (1397). «قطب‌های مجازی و استعاری در زبان‌پریشی» در زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده. چ 6. تهران: نشر نی. ## Abourian, M. (1993). Principles of Eastern philosophy rom the perspective of Suhrawardi (translated into Farsi by Mohammad Ali Sheikh). Tehran: Shahid Beheshti University. ## Alhar Al-Ameli, M. (1991). Means of Shia. Qom: Ahle Beit Institute. ## Allen, G. (2018). Intertextuality (translated into Farsi by Peiman Yazdanjou). Tehran: Markaz. ## Amin Razavi, M. (1998). Suhrawardi and his eastern school (translated into Farsi by Majd al-Din Keivani). Tehran: Markaz. ## Arazm, M. (2002). Praise to you: remembering Houshang Irani. Hamshahri Newspaper, 2848. ## Aslani, M. (2007). Metaphor and ellipsis in stories: a linguistic study. Tehran: Niloufar. ## Barthes, R. (1999). Writing degree zero (translated into Farsi by Shirindokht Daghighian). Tehran: Hermes. ## Bashiri, M., & Aghajani, S. (2016). A comparative study of the titles in resistance literature: a focus on the novels Omsaid and Da. Literary Studies, 20(2), 140-167. ## Bayat, H. (2008). Stream of consciousness fiction. Tehran: Elm and Farhangi Publication. ## Borges, J. (1983). Death and the compass (translated into Farsi by Ahmad Miralayi). Tehran: Zaman. ## Chandler, D. (2015). Principles of semiotics (translated into Farsi by Mehdi Parsa). Tehran: Soureh Mehr. ## Coupe, L. (2005). Myth (translated into Farsi by Mohammad Dehghan). Tehran: Elmi and Farhangi. ## Edel, L. (1988). Modern psychological novel (translated into Farsi by Nahid Sarmad). Tehran: Shabaviz. ## Fotouhi Roudmojeni, M. (2006). Peotics of image. Tehran: Sokhan. ## Frye, N. (1995). Myth and symbol (translated into Farsi by Jalal Satari). Tehran: Soroush. ## Hawks, T. (2011). Metaphor (translated into Farsi by Farzaneh Taheri). Tehran: Markaz. ## Hinnells, J. R. (2006). Persian mythology (translated into Farsi by Mohammad Hossein Bajelan Farkhi). Tehran: Asatir.## Honeywell, A. (2004). Plot in modern fiction, In Modernism and postmodernism in novel (translated into Farsi by Hossein Payandeh). Tehran: Rooznegar. ## Jakobson, R. (2018). Linguistics and literary criticism (translated into Farsi by Maryam Khouzan and Hossein Payandeh). Tehran: Ney. ## Kettle, A. (2010). An introduction to the English novel (translated into Farsi by Hossein Payandeh). Tehran: Niloufar. Lodge, D. (2010). The novel now: theories and practices (translated into Hossein Payandeh). Tehran: Niloufar. ## Lodge, D. (2018). Linguistics and literary criticism (translated into Farsi by Maryam Khouzan and Hossein Payandeh). Tehran: Ney. ## Martin, W. (2003). Recent theories of narrative (translated into Farsi by Mohamd Shahba). Tehran: Hermes. ## Mastour, M. (2000). Principles of short story. Tehran: Markaz. ## Mehraki, I., & Alizadeh, H. (2016). Ellipsis in Sufi's text: a focus on Shams Tabrizi's essays. Persian Language and Literature, 1(1), 271-271. ## Mohammadi, E., & Ghafouri, E. (2014). A comparative study titles in Sadegh Hedayat and Zakarian Tamer's stories. Comparative Literary Studies, 2(2), 191-217. ## Mousavi, Sh. (2017). Constructive elements of characterization in forming modern narratives: a focus on Malakout by Bahram Sadeghi. Narrative Studies, 1(2), 123-156. ## Mouseli, R., & Mohammadi, E. (2013). Metaphorization of language in Shahriar Mandanipour's stories. Literary Text Analysis, 56, 107-134. ## Poe, E. (2002). The black cat (translated into Farsi by Mehdi Ghabrai). Tehran: Markaz. ## Poe, E. (2006). The black cat (translated into Farsi by Sepide Jadiri). Tehran: Mahriz. ## Pournamdarian, T. (1999). Symbol and symbolic stories in Persian literature. Tehran: Elm and Farhang Publication. ## Pournamdarian, T. (2011). Red mind: an interpretation of symbolic stories of Suhrawardi. Tehran: Sokhan. ## Safavi, K. (2001). From linguistics to literature. Tehran: Soureh Mehr. ## Sanchooli, A., & Vasegh, A. (2018). Irony and ellipsis in Beihaghi history. Prose Studies in Persian Literature, 44(2), 65-84. ## Saussure, F. (2013). Course in general linguistics (translated into Farsi by Kourosh Safavi). Tehran: Hermes. ## Scholes, R. (2004). Structuralism in literature (translated into Farsi by Farzaneh Taheri). Tehran: Agah. ## Shiri, Gh. (2007). From scream to modernism: a review of poems by Houshang Irani and Ahmadreza Ahmadi, two proponents of contemporary poetry. Monthly Literary, 1(10), 26-41. ## Suhrawardi, Sh. (1994). A collection of Sheikh Ashragh writings (edited by Seyed Hossein Nasr). Tehran: Research Center for Humanities and Cultural Studies. ## Talebian, Y., & Hosseini, N. (2008). Praises in Khorasani style and tendency towards ellipsis in Manouchehri's poems. Literary Studies, 21(3), 113-132. ## Zomorodi, H., & Mousavi, Sh. (2017). The effect of wars in the 1960s and 1970s on modernism in Persian literature. Stylistics of Persian Prose and Poems, 10(2), 289-306.##