خوانشِ پست‌مدرن از داستانِ سمک عیار؛ تردید در بنیان‌هایِ سه‌گانۀ زمان، ساختار و روایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دکترای علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پست‌مدرنیسم طغیانی علیه باورهای تک‌بُعدی و تک‌صداست که در قالب هیچ ذهن و مرز خاصی جای نمی‌گیرد و هر لحظه و در هر مکانی سر برمی‌آورد و در قاب یک اثر هنری متجسم می‌شود. اگرچه برای پست‌مدرنیسم قواعد و قاعده‌های قطعی و تعریف مشخصی بیان نشده و مشخصه‌های آن نیز تا کنون به‌صورت منسجم تدوین‌ نشده است، دربارۀ ارتباط آن با زبان تقریباً تردیدی وجود ندارد. زبانی تلقی کردن پست‌مدرنیسم سبب می‌شود بتوان پیوندی میان متون ادبی ـ تاریخی و پست‌مدرنیسم ایجاد کرد. یکی از مهم‌ترین داستان‌های ادبی ـ تاریخی ایران‌ سمک عیار است که به‌نظر می‌رسد با داستان‌های پست‌مدرن قرابت دارد. بر همین اساس، پرسش کلیدی نوشتار حاضر این است که آیا می‌توان مؤلفه‌های مشابهی میان پست‌مدرنیسم و داستان سمک عیار یافت. برای پاسخ‌گویی به این پرسش،‌ با استفاده از روش توصیفی، پست‌مدرنیسم به‌مثابۀ یک وضعیت درنظر گرفته ‌شده است که برخلاف باور غالب مدرنیستی،‌ می‌تواند به نوشته‌های تاریخی تعمیم یابد. بر همین اساس، با استفاده از تحلیل روایی بنیان‌های سه‌گانۀ زمان، ساختار و روایت، داستان سمک عیار بررسی شده است. دستاورد کلی پژوهش بیانگر آن است که کاربست پست‌مدرنیسم در این اثر کاملاً مشهود است و مؤلفه‌هایی همچون عدم قطعیت در زمان داستان، لرزان بودن چارچوب‌های ساختاری به‌واسطۀ عناصری از متون دیگر، تک‌گویی‌های درونی شخصیت‌ها و همچنین درهم ‌ریختن مرز داستان و واقعیت در این سیر به مدد ما آمده است. واژه‌های کلیدی: سمک عیار، پست‌مدرنیسم، ‌زمان، ‌ساختار، ‌روایت.

کلیدواژه‌ها


ارجانی، فرامرزبن خداداد (1384). سمک عیار. بازنویسی سید علی شاهری. تهران: صدای معاصر.## آلن، گراهام (1380). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. ## تاجیک، محمدرضا (1387). «پسامدرنیسم و روش». فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی. س 14. ش 55. صص 113ـ138. ## داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید. ## رابینسون، دیور (1386). نیچه و مکتب پست‌مدرن. ترجمۀ ابوتراب سهراب و فروزان نیکوکار. تهران: نشر فرزان. ## رهادوست، بهار (1380). «ویژگی‌های رمان پست‌مدرن». ماهنامۀ کارنامه. ش 26. صص 30ـ33. ## شمیسا، سیروس (1385). نقد ادبی. تهران: میترا. ## قره‌باغی، علی‌اصغر (1380). تبارشناسی پست‌مدرنیسم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. ## کوری، مارک (1397). نظریة روایت پسامدرن. ترجمۀ آرش پوراکبر. تهران: علمی و فرهنگی. ## لاج، دیوید (1386). رمان پسامدرنی، نظریه‌های رمان: دیوید لاچ و دیگران. گردآوری و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: نیلوفر. ## لاج، دیوید (1388). هنر داستان‌نویسی. ترجمۀ رضا رضایی. تهران: نشر نی. ## لوئیس، بری (1383). پسامدرنیسم و ادبیات، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان. گردآوری و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. ## مارتین، والاس (1393). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمد شهبا، تهران هرمس. ## مکاریک، ایرنما (۱۳93). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه. ## نجومیان، امیرعلی (1385). درآمدی بر پست‌مدرنیسم در ادبیات. اهواز: رسش. ## نوذری، حسینعلی و کاظم شیخلر (1389). «روش‌شناسی و معرفت‌شناسی در رهیافت پست‌مدرن». فصلنامۀ علوم سیاسی. ش 12. صص 22ـ35. ## وارد، گلین (1389). پست‌مدرنیسم. ترجمۀ ابوذر کرمی و قادر فخررنجبری. تهران: نشر ماهی. ## هاجری، حسین (1384). «انعکاس اندیشه‌های پسامدرن در ادبیات داستانی معاصر ایران» در مجموعه‌مقالات ما و پست‌مدرنیسم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی. ## هاچن، لیندا (1383). «فراداستان تاریخ‌نگارانه: سرگرمی روزگار گذشته» در مدرنیسم و پسا‌مدرنیسم در رمان. گزینش و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. ## یزدانجو، پیام (1381). ادبیات پست‌مدرن. تهران: نشر مرکز. ## یوسفی، غلامحسین (1372). دیداری با اهل قلم. ج 1. تهران: علمی. ## Allen, G. (2001). Intertextuality (translated into Farsi by Payam Yazdan Joo). Tehran: Markaz Publication. ## Currie, M. (2018). Postmodern narrative theory (translated into Farsi by Arash Poorakbar). Tehran: Elmi farhangi Publication. ## Dad, S. (2004). Dictionary of literary terms (in Farsi). Tehran: Morvarid Publication. ## Elmo Raj, P. (2015). Text/ texts: interrogating Julia Kristeva‘s concept of intertextuality. Ars Artium: An International Peer Reviewed-cum- Refereed. Research Journal of Humanities and Social Sciences, 3, 77- 80. ## Faramaz ibn Khodadad, A. (2005). Samak-e Ayyar (Rewritten by Seyyed Ali Shaheri) (in Farsi). Tehran: Sedayemoaser Publication. ## Featherstone, M. (1998). In pursuit of the postmodern. Theory, Culture and Society, 5(2-3), 194-208## Garebagi, A. A. (2001). The genealogy of postmodernism (in Farsi). Tehran: Cultural Research Office Publication. ## Haberer, A. (2007). Intertextuality in theory and practice. Literature, 49(5), 54-67. Hajari, H. (2004). Reflection of postmodern ideas in contemporary Iranian fiction: collection of articles and postmodernism (in Farsi). Tehran: Institute for Humanities Publication. ## Harvey, D. (1992). The condition of postmodernity. In Ch. Jencks, The Postmodern Reader. London: Academy Editions. ## Hassan, I. (1992). Pluralism in postmodern perspective: the post- modern reader. Lonon: Academy Edition. ## Hutcheon, H. (2005). Historical metanarratives: the entertainment of the past, modernism and postmodernism in the novel (Selection and translation by Hossein Payandeh). Tehran: Roznegar Publication. ## Lodge, D. (2007). Novel theories: from realism to postmodernism (selection and translation into Farsi by Hossein Payandeh). Tehran: Niloofar Publication. ## Lodge, D. (2009). Art writing stories (translated into Farsi into Farsi by Reza Rezai). Tehran: Ney Publication. ## Louis, B. (2004). Modernism and postmodernism in the novel (Selection and translation into Farsi by Hossein Payandeh). Tehran: Roznegar Publication. ## Makaryk, I. R. (2014). Encyclopedia of contemporary knowledge of literature theory postmodernism (translated into Farsi by Mehran Mohajer & Mohamad Nabavi). Tehran: Agah Publication. ## Martin, W. (2104). Narrative theory (translated into Farsi by Mohamad Shahba). Tehran: Hermes Publication. ## Nojoumian, A. A. (2006). Introduction to postmodernism in literature (in Farsi). Tehran: Rasesh Publication. ## Nozari, H., & Sheykhler, K. (2010). Methodology and epistemology in the postmodern approach (in Farsi). Journal of Political Science, 12, 22-35. ## Plett, H. F. (1991). Intertextualities. Berlin/ New York: Walter de Gruyter. ## Rahadost, B. (2001). Features of the postmodern novel (in Farsi). Journal of Karnameh, 26, 30-35. ## Robinson, D. (2007). Nietzsche and postmodernism (translated into Farsi by Abotorab Sohrab & Frozan Nikookar). Tehran: Farzan Publication. ## Shamisa, S. (2006). Literary criticism (in Farsi). Tehran: Mitra Publication. ## Tajik, M. R. (2008). Postmodernism and method (in Farsi). Metodology of Social Science and Humanities, 14(55), 113-138. ## Ward, G. (2006). Postmodern (translated into Farsi by Abuzar Karami & Gader Ranjbari). Tehran: Mahi Publication. ## Yazdanjoo, P. (2002). Postmodern literature (in Farsi). Tehran: Markaz Publication. ## Yousefi, G. (1993). Meeting with the writers (in Farsi). Tehran: Elmi Farhangi Publication. ##