تحلیل نشانه –معناشناختی استعلای مکان در داستانِ کوتاه بزرگ بانوی روحِ من :خوانش پدیداری روایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان شناسی - دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه تربیت مدرس - تهران -ایران

چکیده

مکان‌ها به‌طور مستقیم یا غیرمسقیم در شکل‌گیری گفتمان و تولید معنا نقش دارند. در بعضی موارد، مکان به‌شکل کاملاً فیزیکی و عینی در گفتمان‌ها تجلی می‌یابد و درموارد دیگر، این کارکرد عینی ضعیف می‌شود و جای خود رابه کارکرد انتزاعی می‌دهد. مکان‌های انتزاعی ویژگی تخیلی و استعلایی دارند. چگونه گفتمان‌ها می‌توانند به محل چالش مکانی و در‌نتیجه، عبور از وضعیت کنشی به وضعیت استعلایی تبدیل شوند؟ گریز و گسست از فضا و مکان عینی، وجه پدیداری حضور، و دریافت حسی- ادراکی از مکان می‌توانند راه را برای استعلای مکانی هموار کنند. مکان دارای کارکردهای مختلف روایی، کنشی، تخیلی، استعاری، استعلایی و... است. هر‌چه جنبة عینی و فیزیکی مکان تقویت شود، بُعد شناختی آن نیز اوج می‌گیردو برعکس، هر‌چه از وجه عینی مکان کاسته و وجه استعاری آن تقویت شود، مکان از مکان‌بودگی خود فاصله می‌گیرد و به‌سوی فضا‌شدگی سوق داده می‌شود. چگونه در داستان «بزرگ‌بانوی روح من»، اثر گلی ترقی، با نفی جنبة کنشی مکان به مکانی آرمان‌گرا که فرامکان است، دست می‌یابیم؟ بی‌شک، هدف اصلی از نگارش این مقاله، ضمن خوانش پدیداری این داستان، پاسخ ‌دادن به این پرسش است که چگونه گفته‌پرداز با اتکا به تجربۀ حسی- ادراکی ناشی از هم‌حضوری سوژه و دنیای اطراف راه را برای فضا‌شدگی باغ می‌گشاید و آن را تا مکانی استعلایی پیش می‌برد و دریافتی تازه از «دیگری» و هستی به‌دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


ترقی، گلی (1379). جایی دیگر. تهران: نیلوفر.
شعیری، حمید‌رضا (1390). «نوع‌شناسی مکان و نقش آن در تولید و تهدید معنا» در نشانه‌شناسی مکان. به‌کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سخن.
ـــــــــــــــــ (1391). نشانه- معناشناسی دیداری. تهران: سخن.
معین، مرتضی بابک (1394). معنا به‌مثابۀ تجربۀ زیسته: گذار از نشانه‌شناسی کلاسیک به نشانه‌شناسی با دورنمای پدیدار‌شناختی. تهران: سخن.
Bachelard, G. (2004).  La Poétique de l'espace. Paris: Quadrige/ PUF.
Fontanille, J. (1989). Les Espaces Subjectifs: Introduction à la Sémiotique de l’observateur. Paris: Hachette.
_________________ (1998).Sémiotique du Discours. Limoges: PULIM.
Granger, G.G. (1999). La Pensée de l'espace. Paris: Odile Jacob.
Landowski, E. (2004). Passion Sans Nom. Paris: PUF.
___________ (2010).  "Régimes d’espace ". Nouveaux Actes Sémiotiques. Recherches. Sémiotiques. http://revues.unilim.fr/nas.
Lotman, Y. (1999).  La Sémiosphère. Limoges: PULIM.
Lyotard, J.F. (1985). Discours, Figure. Paris: Klincksieck.
Panofski, E. (1975). La Perspective Comme Forme Symbolique et Autres Essais. Paris: Editions de Minuit.
Parret, H. (1988). Le Sublime du Quotidien. Paris-Amsterdam: Hadès-Benjamin.
Tarasti, E. (2009). Fondement de la Sémiotique Existentielle. Paris: Harmattan.