تحلیل زمان روایی در دو گفتمان ادبی و سینمایی مورد مطالعه: فیلم خاک و داستان اوسنه باباسبحان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در این پژوهش، فیلم اقتباسی «خاک» و منبع داستانی آن یعنیاوسنة باباسبحان مطالعه و مقایسه شده‏اند تا کارکرد عنصر روایی مشترکِ زمان در دو گفتمان ادبی و سینمایی- که میان آن‏ها رابطة اقتباس برقرار است- تحلیل و تفاوت ابزارها و شگردهای بیانی این دو رسانه بیان شود؛ همچنین، تأثیر ارائة متفاوت زمان‌بندی در درک مخاطب بررسی شده است. رویکرد این تحقیق، روایت‏پژوهی با تأکید بر زمان روایی است. در بحث زمان­بندی روایت از دیدگاه ژنت، سه ویژگی درنظر گرفته می‏شود: 1. آرایش رویدادها: ترتیب ذکر وقایع در گفتمان روایی؛ 2. بسامد رویدادها: تناسبی که میان تعداد بازنمودهای یک رویداد در گفتمان روایی و دفعات احتمالی وقوع همان رویداد در جهان داستان وجود دارد؛ 3. دیرش رویدادها: حجمی که هر رویداد در گفتمان روایی به خود اختصاص می‏دهد. نتایج پژوهش نشان می‏دهد: 1. در داستان اوسنة باباسبحان، راوی در آرایش رویدادها گاهی به پس­نگری روی می­آورد؛ اما در فیلم «خاک»، ترتیب رویدادها در جهان داستان رعایت شده و فلش­بک در آن دیده نمی­شود. 2. در داستان، بسامد رویدادها غالباً از نوع تک­به­تک و گاه از نوع کاهنده است (یعنی کمتر از تعداد وقایع در جهان داستان است) و این موضوع به‌دلیل حجم کتاب (142 صفحه) طبیعی می‏نماید و در فیلم نیز به همین گونه است. 3. با توجه به گفت‌وگوبنیاد بودن داستان و همچنین به‌دلیل حجم کتاب، دیرش گفتمان بر رویدادها، کم و ضرب­آهنگ روایت، تقریباً تُند است و تنظیم ضرب­آهنگ روایت به‌شیوة گزارش و نیز چکیده‌گویی است که در فیلم نیز همین­طور است و خلاقیتی مبتنی بر نگاه سینمایی کارگردان در آن دیده نمی‏شود.

کلیدواژه‌ها


بی‌ور، فرانک (1393). فرهنگ اصطلاحات سینمایی. ترجمة مسعود مدنی. تهران: تابان خرد.
تودوروف، تزوتان (1388). بوطیقای نثر (پژوهش‌هایی نو دربارة حکایت). ترجمة انوشیروان گنجی‌پور. تهران: نشر نی.
تولان، مایکل (1393). روایت‌شناسی: درآمدی زبان‌شناختی- انتقادی. ترجمة فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. چ2. تهران: سمت.
حیاتی، زهرا (1393). «مطالعات میان‌رشته‌ای ادبیات و هنرهای دیداری با محوریت شاهنامه» در مجموعه‌مقاله‌های همایش شاهنامة فردوسی و مطالعات هنری. مشهد: زروند.
دولت‌آبادی، محمود (1383). آوسنة باباسبحان. تهران: نگاه.
صافی پیرلوجه، حسین (1387). «نگاهی گذرا به پیشینة نظریه‌های روایت». فصلنامة نقد ادبی. س1. ش2.صص145-170.
___________ (1394). «شگردهای داستان‌سرایی در فارسی معاصر» در مجموعه‌مقالات ایران‌شناسی در فرانسه. صص1-28.
ضابطی جهرمی، احمدرضا (1387). «تصویر و توصیف سینمایی در شعر کلاسیک پارسی» در مجموعه‌مقالات اولین هم‌اندیشی سینما و ادبیات. تهران: فرهنگستان هنر.
طاهری، قدرت‌الله و لیلاسادات پیغمبرزاده (1388). «نقد روایت‌شناسانة مجموعة "ساعت پنج برای مردن دیر است" براساس نظریة ژرار ژنت». ادب‌پژوهی. ش7 و 8. صص 27-39.
قاسمی‌پور، قدرت (1387). «زمان و روایت». فصلنامة نقد ادبی. ش2. صص 123-144.
لوته، یاکوب (1388). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمة امید نیک‌فرجام. چ2. تهران: مینوی خرد.
ماهنامة تجربه. ش4. شهریور 1390.
Genette, G. (1980). Narrative Discourse: an easy in method. Ithaca, New York: Cornell University Press.