پژوهشی در باب زمینه‌های نظری انفصال و اتّصال گفتمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از روش‌هایی که در دهه‌های اخیر در روایت‌شناسی باب شده، متأثر از تحلیل نشانه- ‌معناشناختی گفتمان است که خود از رویکردهای زبان‌شناسی تعاملی به‌شمار می‌آید. در تحلیل نشانه- ‌معناشناختی گفتمان، نشانه‌های منفرد اهمیت چندانی ندارند و توجه بیشتر معطوف به نظامی فرایندی است که معنا به‌واسطۀ آن و طی جریانی پویا و سیال شکل می‌گیرد. در همین راستا، یکی از موضوعاتی که در تحلیل چگونگی تحقق گفتمان مطرح می‌شود، انفصال و اتصال گفتمانی است. با این همه، باوجود دقایقِ نظری دیدگاه اندیشمندانی همچون گرماس، فونتنی و کورتز دیده می‌شود که کاربست عملی این مبحث در تحلیل متون ادبی فقط به یک‌دسته تحلیل‌های صوری منتهی شده که نه‌تنها با رسالت نظری بنیان‌گذاران این دیدگاه در تعارض است؛ بلکه موضوع پویایی معنا را نادیده می‌گیرد. به همین سبب، پژوهش حاضر درپی آن است که ضمن بازاندیشی در برخی زمینه‌های نظری انفصال و اتصال گفتمانی، به‌منظور تقویت کارایی این رویکرد به طرح چند موضوع مغفول‌‌مانده بپردازد. البته، برخی از این پیشنهادها اساساً تازگی دارد؛ اما بعضی از آن‌ها اگرچه در تأملات نظریه‌پردازان مذکور به‌شکل صریح یا ضمنی یافته می‌شود، به هر روی، در تحلیل نهایی مغفول مانده است.

کلیدواژه‌ها


آلگونه جونقانی، مسعود (1393). «رویکرد سنایی به تقابل‌های دوگانی». مطالعات عرفانی.ش19.صص29-54.
احمدی، بابک (1382). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــ (1390). هایدگر و پرسش بنیادین. تهران: نشر مرکز.
اسماعیلی، عصمت، حمیدرضا شعیری و ابراهیم کنعانی (1391). «رویکرد نشانه-‌ معناشناختی فرایند مربع معنایی به مربع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی». پژوهش‌های عرفانی. س6. ش23. صص64-94.  
پورنامداریان، تقی (1380). در سایۀ آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی. تهران: سخن.
تادیه، ژان ایو (1378). نقد ادبی در قرن بیستم. ترجمۀ مهشید نونهالی. تهران: نیلوفر.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1381). دیوان. به‌سعی سایه. تهران: نشر کارنامه.
دارتیگ، آندره (1376) پدیدارشناسی چیست؟. ترجمۀ محمود نوالی. تهران: سمت.
سیدان، الهام (1394). «بررسی نقش گسست و پیوست در زنجیرة گفتمانی غزل‌های روایی حافظ: رویکرد نشانه‌‌- معناشناسی».جستارهای زبانی. مقالات آمادة انتشار، انتشار آنلاین از تاریخ 7 تیر.
شریفیان، مهدی (1391). «بررسی عملیات زبانی گفتمان در منظومة صدای پای آب سهراب سپهری براساس الگوی نشانه- معناشناختی گفتمان». پژوهش‌نامۀ ادبیات و زبان‌شناسی. س1. ش2. صص25-51.  
شعیری، حمیدرضا و ابراهیم کنعانی (1394). «نشانه- معناشناسی هستی‌محور: از برهم‌کنشی تا استعلا براساس گفتمان رومیان و چینیان مولانا». جستارهای زبانی. د6. ش2 (23). صص173-195.  
شعیری، حمیدرضا (1388). مبانی ‌معناشناسی نوین. تهران: سمت.
ـــــــــــــــــ (1392). تجزیه و تحلیل نشانه- ‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.
شفیعی‌ کدکنی، محمدرضا (1378). هزارۀ دوم آهوی کوهی. تهران: آگاه.
فاضلی، مهبود و معصومه‌شیرین علیزاده کلور (1394). «بررسی نظام عاطفی گفتمان در شعر "سفر‌به‌خیر" شفیعی کدکنی با رویکرد نشانه- معنا‌شناسی». جستارهای زبانی.د6. ش1 (22). صص205-228.  
کاپلستون، فردریک چارلز (1389). تاریخ فلسفه: از دکارت تا لایبنیتس. ترجمۀ غلامرضا اعوانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و نشر سروش.
‌معین، مرتضی بابک (1394). معنا به‌مثابۀ تجربۀ زیسته. تهران: سخن.
مکاریک، ایرنا ریما (1383). دانش‌نامۀ نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
ورنو، روژه و ژان وال (1387). نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن. برگرفته و ترجمۀ یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.
Benveniste, E. (1991). Problems in General Linguistics. M.E.M. (Trans.). Paris: University of Miami Press.
Blackburn, S. (1996). The Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford: OUP.
Chandler, D. (2007). Semiotics: The Basics. London and New York: Routledge.
Courtés, J. (1991). Analyse Sémiotique du Discours, De l'énoncéà l'énonciation. Paris: Hachette.  
Fiske, J. (1990). Introduction to Communication Studies. London and New York: Routledge.
Greimas, A.J. (1988). Maupassant, the Semiotics of the Text: Practical Exercises. P. Perron (Trans.). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamin Publishing Company.
Hébert, L. (2007). Dispositifs pour l'analyse des textes et des images. Translated from the French by Julie Tabler. Limoges: Presses de l'Université de Limoges.
Landowski, E. (2004). Passions sans Nom. Paris: Puf.