تحلیل زمان روایی در دو فیلم درباره الی و گذشته از دیدگاه ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر تهران، تهران

2 دانشگاه هنر تهران

چکیده

در این پژوهش تلاش شده است تا با رویکردی ساختارگرایانه، روایت دو فیلم از فیلم‌های اخیر سینمای ایران یعنی درباره الی (1388) و گذشته (2013) موردبررسی و مطالعه قرار بگیرند. تئوری‌های ژرار ژنت در باب روابط زمانی میان سطح داستان و سطح روایت در این آثار بکار بسته‌شده‌ تا به درک پیچیدگی‌های این آثار کمک کنند. هدف این پژوهش ارائه چارچوب ساختاری دو اثر موفق از سینمای ایران است تا بتواند راهگشایی برای فیلم‌سازان جوان و علاقه‌مندان به مطالعات سینمایی و روایت‌شناسی باشد. این پژوهش مطالعه‌ای توصیفی تحلیلی است که به روش مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهده فیلم انجام‌گرفته است. زمان یکی از عناصر مهم و تاثیرگذار در سینمای فرهادی است و مسئله اصلی این مقاله بررسی چگونگی کاربست زمان و تاثیرات آن بر کلیت روایت است. نتایج این مطالعه نشان داد که به جهت وفاداری به ژانر سینمای واقع‌گرا در فیلم درباره الی ترتیب رویدادها، ترتیبی تقریباً خطی و متناظر با ترتیب رویدادها در داستان است و زمان‌پریشی‌های اندکی در آن مشاهده می‌شود. درحالی‌که در فیلم ‌گذشته، پس‌نگری اهمیت ویژه‌ای دارد، اما تمام پس‌نگری‌ها از نوع نقلی هستند که بازهم در راستای خلق فضایی واقع‌گرا هستند. تداوم از نوع "صحنه" در هردوی این آثار زمانی به‌کاررفته است که قصد معرفی شخصیت‌ها یا توجه به جزئیات یک صحنه مدنظر بوده است. همین‌طور تداوم از نوع "حذف" نیز در هر دو فیلم به جهت ایجاد تعلیق و گره‌ روایت به‌کاررفته است. بسامد نیز در هردوی این آثار غالباً مفرد است که بازهم در خدمت وفاداری به ژانر واقع‌گرا بوده است.

کلیدواژه‌ها


- اسکولز، رابرت (۱۳۷۹). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: آگه.
- پرینس، جرالد (۱۳۹۱). روایت‌شناسی. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
- تایسن، لیس (1387). نظریه­های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.
- حری، ابوالفضل (1387). «درآمدی بر رویکرد روایت­شناختی به داستان با نگاهی به رمان آیینه­های دردار هوشنگ گلشیری». پژوهش­های زبان خارجی. ش208. صص53-78.
- ریمون ـ کنان، شلومیت (۱۳۸۷). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
- شهبا، محمد (1387). «پس­نما و پیش­نما در فیلم». هنر. ش76. صص330-338.
- ژنت، ژرار (1388). «نظم در روایت». ترجمۀ فتاح محمدی. ویراستۀ مارتین مکوئیلان. گزیدۀ مقالات روایت. تهران: مینوی خرد.
- عبدی، محمد (1383). «روش­های نقد فیلم». بیناب. ش5 و 6. صص134-151.
- فرهادی، اصغر (1393). هفت فیلم­نامه. تهران: نشر چشمه.
- لوته، یاکوب (1388). مقدمه­ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمۀ امید نیک­فرجام. تهران: مینوی خرد.
- Genette, Gerard (1972). Narrative Discourse: An Essay in Method. Tr. J. E. Lewin. New York: Cornell University Press.
- Henderson, Brian (1983). "Tense, Mood, and Voice in Film: (Notes after Genette)". Film Quarterly. Vol. 36. No. 4. pp. 4–17.