مستندنمایی و تعلیق مرز واقعیت و داستان در روایت‌های پسامدرن (با تکیه بر رمان آزاده خانم و نویسنده‌اش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه کردستان

چکیده

از میان ویژگی‌های ادبیات پسامدرن دو ویژگی خودافشاگری و التقاطی‌بودگی از همه موارد برجسته‌تر است، به طوریکه سایر ویژگی‌ها یا در ذیل دو ویژگی مذکور می‌گنجد یا به شکلی ازآنها متاثر است. سطح کلان التقاطی بودگی، بازنمایی درهم آمیختۀ جهان واقع و دنیای داستانیست که سبب می‌شود، مرزبندی رایج به تعلیق درآید. یکی از اصلی‌ترین وجوه تعلیقِ مرز واقعیت و داستان، مستندنمایی‌ست که بنا به آن راوی سعی می‌کند به شکل‌های متفاوت به امور واقع استناد کرده یا آنها را به درون داستان کشانده؛ بر ابهام متن و تردید خواننده بیفزاید. این نوشتار انواع مستندنمایی در شاخص-ترین روایت داستانی پسامدرن فارسی یعنی رمان آزاده خانم و نویسنده‌اش را به شیوه توصیفی- تحلیلی؛ دلالت‌یابی، طبقه‌بندی و تبیین کرده است. نتیجه نشان می‌دهد که راوی در سطح «زبانی- واژگانی»؛ شخصیت‌ها، رخدادها، زمان‌ها، مکان‌ها و سایر موضوعات و مفاهیمِ دو جهان واقعی و داستانی را به شکل‌هایی متفاوت درهم می‌آمیزد. افزون بر این در سطح «بصری- تصویری» متن؛ با تکیه بر ژانرهایی از این دست از رسانه‌ها‌ همچون دستخط، طرح- نقاشی و عکس که شدت و اعتبار مستندگونگی آنها برجسته‌تر می‌نماید، موارد بازنمایی شده در سطح واژگانی- زبانی را به شکلی موکد به نمایش درمی‌آورد و بدین طریق همسو با بافت معرفتی و قواعد ژانری این دسته از روایت‌ها؛ مرز واقعیت و داستان را به تعلیق در ‌آورده؛ شکل ویژه ای از ابهام را خلق می‌کند.

کلیدواژه‌ها


- آزاد ارمکی، تقی و شهرام زمانی (1390). «بازنمایی جامعه پیش و پس از انقلاب با تکیه بر دو رمان راز­های سرزمین من و آزاده خانم رضا براهنی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش20. صص163 ـ 181.
- براهنی، رضا (1376). آزاده خانم و نویسنده­اش. چ2. تهران: نشر قطره.
- بوث، وین (1388). «ریطوریقای داستان». گزیدۀ مقالات روایت. مارتین مکوئیلان. ترجمۀ­ فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد. صص108- 116.
- پاینده، حسین (1385). نقد ادبی و دموکراسی: جستار هایی در نظریه و نقد ادبی جدید. تهران: نیلوفر.
- ـــــــــــــ (1386). «رمان پسامدرن چیست؟». ادب­پژوهی. ش2. صص11 ـ 47.
- ـــــــــــــ (1387). «خلاقیت پسامدرن در آزاده خانم و نویسنده­اش». اعتماد. ش1866.
- پرینس، جرالد (1388). «در باب روایت­شناسی: گذشته، حال، آینده». گزیدۀ مقالات روایت. مارتین مکوئیلان. ترجمۀ­ فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد. صص201 ـ 202.
- ـــــــــــــ (1391). روایت­شناسی: شکل و کارکرد روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
- پیروز، غلام­رضا و همکاران (1390). «بررسی مؤلفه­های پسامدرن در رمان آزاده خانم و نویسندهاش». جامعه­شناسی هنر و ادبیات. س3. ش1. صص 133 ـ 157.
- ریمون-کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
- شمیسا، سیروس و منصوره تدینی (1386). «شخصیت­های رمان­های پست مدرن». زبان و ادب. ش34. صص 68 ـ 84.
- عامری، رضا (1378). «نقد رمان آزاده خانم و نویسنده­اش». گلستانه. ش4. صص43 ـ 45.
- کوری، گریگوری (1393). تصویر و ذهن: فیلم، فلسفه و علوم شناختی. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
- لاج، دیوید (1388). هنر داستان­نویسی. ترجمۀ رضا رضایی. تهران: نشر نی.
- ــــــــــ (1386). «رمان پسامدرنیستی». نظریه­های رمان: از رئالیسم تا پسامدرنیسم. دیوید لاج و همکاران. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: نیلوفر. صص143 ـ 200.
-  لوئیس، بری (1383). «پسامدرنیسم و ادبیات». مدرنیسم و پست مدرنیسم در رمان. گزینش و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. صص77 ـ 109.
- مارتین، والاس (1389). نظریه­های روایت. محمد شهبا. تهران: هرمس.
- مک­هیل، برایان (1392). داستان پسامدرنیستی. ترجمۀ علی معصومی. تهران: ققنوس.
- وارد، گلن (1389). پست مدرنیسم. ترجمۀ قادر فخر رنجبری و ابوذرکرمی. تهران: ماهی.
- وو، پتریشیا (1389). فراداستان. ترجمۀ شهریار وقفی­پور. تهران: نشر چشمه.
- یعقوبی جنبه­سرایی، پارسا و همکاران (1394). «وجوه عنصری سبکی تناقض در رمان­های پسامدرن فارسی: بر مبنای آثار براهنی، روانی­پور، خسروی و کاتب». پژوهش­های ادبی. س12. ش49. صص 125 ـ 150.