سیر زایش معنا در ساختار چندمتنی «گلستان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضوهیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

چکیده
گلستان سعدی مجموعه‌ای از متن‌های خرد و مستقل (حکایات، جملات قصار و قطعات) را در خود جای داده است. در تحلیل چنین متنی، این پرسش پیش می‌آید که چگونه می‌توان این متن چندمتنی را به­صورت یک مجموعۀ معنادار تحلیل کرد؟ بنابراین هدف ما این است که سیر زایشی معنا طی ساخت‌های گفتمانی متفاوت و نقطۀ تجمیع معنا در ‌ژرف‌ساخت نهایی را بررسی کنیم. بر این مبنا، در تحقیق حاضر نشان می­دهیم ساخت روایی (در دو سطح خرد و کلان) وظیفۀ عینیت­بخشی به واحدهای معنایی انتزاعی و منطقی را برعهده دارد که در قالب جمله‌های قصار و به شیوۀ گزاره‌های فرازمانی و فرامکانی بیان شده­اند. ساخت نحوی بخش غیرروایی (جمله‌های قصار) جانشینی و انتزاعی است؛ اما ساخت نحوی بخش روایی، هم‌نشینی و عینی است. انطباق مقوله‌ای واحدهای معنای این دو سطح در روی مربع معنایی، حرکتی نیمه­نمادین و تقابلی از «وضعیت نقصان» به «وضعیت گلستان» را ترسیم می‌کند. از این رو، گلستان وضعیتی ارزشی است که در پایان سیر زایشی معنا در سطح گفتمان، همۀ واحدهای معنایی پیشین را در خود جای داده است.
 

کلیدواژه‌ها


- آذر، محمد حکمی و همکاران (۱۳۹۶). «روایت، ابزار تعلیم در گلستان».  پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی. س 9. ش ۳۴. صص ۱-۲۹.
- آسابرگر، آرتور (۱۳۷۹). روش‌های تحلیل رسانه‌ها. ترجمۀ پرویز ­اجلالی. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.
- احمدی، بابک (۱۳۸۲). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
- اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
- اسداللهی، خدابخش و فرناز شاه­محمدی (۱۳۹۶). «بررسی چند حکایت از گلستان بر اساس نظریۀ زمانی ژنت». علوم انسانی. س ۷. صص ۹-۳۸.
- اسکولز، رابرت (۱۳۸۳). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ  فرزانه طاهری. تهران: آگاه.
- ایگلتون، تری (۱۳۸۰). پیش­درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
- بالایی، کریستف و میشل کویی­پرس (۱۳۶۶). سرچشمه‌های داستان کوتاه فارسی. ترجمۀ احمد کریمی حکاک. تهران: پاپیروس.
- پراپ، ولادیمیر (۱۳۸۶). ریخت‌شناسی قصه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
- چندلر، دانیل (۱۳۸۶). مبانی ‌نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.
- حری، ابوالفضل (۱۳۹۲). جستارهایی در باب نظریۀ روایت و روایت­شناسی. تهران: خانۀ کتاب.
- دو سوسور، فردینان (۱۳۷۸). دورۀ زبان­شناسی عمومی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
- سعدی، شیخ مصلح­الدین (۱۳۶۹). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
- سلدن، رامان­ و پیتر ویدوسون (۱۳۸۴). راهنمای‏ نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.
- شعیری، حمیدرضا (۱۳۸۱). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت
- ـــــــــــــــــــ (۱۳۹۵). نشانه ـ معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- ــــــــــــــــ (۱۳۸۸). «مبانی نظری تحلیل گفتمان، رویکرد نشانه‌ ـ معناشناختی». پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر. ش 12 . صص ۵۴ ـ۷۲.
- عباسی، علی (۱۳۹۵). نشانه ـ معناشناسی روش مکتب پاریس؛ جایگزینی نظریۀ مدلیته‌ها بر نظریۀ کنشگران: نظریه و عمل. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- عرب یوسف­آبادی، فائزه (۱۳۹۴). «بررسی تقابل زمان روایی و زمان متن در حکایت‌های گلستان سعدی». متن­پژوهی. د ۱۹. ش ۶۶. صص ۶۵-۹۰.
- قنبری، یوسف و فرحناز حسینی­پناه (۱۳۹۵). «نقد زیباشناسانۀ ساختار حکایات بوستان با تکیه بر نظریه­های تودوروف و پراپ». زیبایی­شناسی ادبی. س 13. ش ۲۹. صص ۱۲۵ ـ ۱۴۱.
- لیسی، نیک (۱۳۸۳). «کارکردهای روایی ولادیمیر پروپ». هنر. ترجمۀ علی عامری ­مهابادی. ش ۶۱.  صص۱۵۷-۱۶۸.
- مارتین، والاس (1386). نظریه­های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: هرمس.
- نادری­پور، منصور و محمدرضا نجاریان (۱۳96). «تحلیل حکایت مشت­زن گلستان سعدی بر اساس نظریۀ ریخت­شناسی ولادیمیر پراپ». پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی. ش ۲ (پیاپی۲۸). صص ۱۴۱-۱۶۳.
- وحدانی­فر، امید و همکاران (۱۳۹۵). «بررسی سرعت روایت در حکایت­های گلستان بر اساس نظریۀ ژنت». فنون ادبی. س ۸. ش ۴  (پیاپی ۱۷). صص ۳۳-۵۰.
- ـــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۶). «تحلیل حکایت­های گلستان و بوستان بر اساس نظریۀ تودوروف». متن­شناسی ادب فارسی. دورۀ جدید. ش ۳ (پیاپی ۳۵). صص ۶۳-۸۰.
- Bremond, C. (1964)." Le message narratife". Communications. No. 4. pp. 32.
- Deleuze G. & F. Guattari (1991). Qu'est-ce que la philosophie?. Paris: Minuit.
- Dundes, A. (1962). "From Etic to Emic Units in the Structural Study of Folktales". Journal of American Folklore. No. 75. pp. 95-105.
- Fischer, J. L. (1963). "The Sociocopsychological analysis of Folktales". Current Antropology. No. 4. pp. 235-295
- Greimas, A. J. (1966a). "Elementi per una teoria dell`interpretzione del racconto mitico". Rassegna Ittaliana Di Sociologia. No. 7. pp. 389-438.
ـــــــــــــــ (1966b). Sémantique structural. Paris: Larousse.
ـــــــــــــ (1972). Essais de sémiotique poétique. Paris: Larosse.
- Sebag, L. (1963). "La Geste de Kasewat". L'Homme. No. 2 . pp. 22-76.
- Levi Strauss, C. (1955). "Structural Study of Myth". Journal of American Folklore. No .68. pp.428-444.
ـــــــــــــــــــــ (1964). Mythologiques: Le Cru et Le Cuit.Paris: Plon.
- Moretti, F. (2000). "Conjectures on world literature". New Left Review. No. 1. pp. 54-68.
- Propp, V. (1966). Morfologia della fiaba. tr. Gian Luigi Bravo. Torino: Einaudi editore.
ــــــــــــــــــــ (1973). Morphologie du contre. tr. M. Derrida. Paris: Seull.
- Taylor, A. (1964). "The Biographical Pattern in Traditional Narrative". Journal of the Folklore Institute. No. 1. Pp.114-129.
- Waugh, B. (1966). "Structural Analysis in Literature and Folklore". Western Folklore. No. 25. pp. 1531-64.