نقد اسطوره‌شناختی «مرد مصلوب» و «مرگ ناصری» از احمد شاملو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ادیان و عرفان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ایران

چکیده

چکیده
ادبیات و اساطیر پیوندی ناگسستنی دارند؛ چنان­که شاعران معاصر فارسی نیز از اساطیر به شکل­های مختلف در شعر خود استفاده کرده­اند. در میان برخی از شاعران معاصر جنبۀ اجتماعی اسطوره پررنگ­تر است. شاملو یکی از شاعرانی است که اساطیر غیرایرانی در شعر او نقشی پررنگ دارند. آشنایی وی با روایت و داستان زندگی مسیح از کتاب مقدس مسیحیان، سبب شده است نگاهی متفاوت را وارد شعر فارسی کند. شاملو داستان مسیح را به­صورت اسطوره­ای در شعر خود استفاده می­کند. در مقالۀ حاضر با بررسی دو شعر «مرد مصلوب» و «مرگ ناصری» ـ که روایت به صلیب کشیده­ شدن مسیح را بیان می­کند ـ سعی بر این است که نشان دهیم چه تغییراتی در ساختار و روایت اسطوره به­وجود آمده است و شاملو چگونه با ایجاد تغییرات در اسطوره مفاهیم سیاسی و اجتماعی را مطرح می­کند. در مقاله فرض بر این است که شاملو در کنار بازگو کردن داستان اسطورۀ مسیح، از این اسطوره به­منزلۀ ابزاری برای بیان مفاهیمی دیگر نیز استفاده می­کند. در مقاله هر بند را با روایت انجیل مقایسه و تغییرات را تحلیل می­کنیم. سعی داریم که لایه­های دیگر معنایی را بیابیم. شاملو با تغییرات اساسی در بنیان و ساختار اسطوره معانی سیاسی و فلسفی­ای همچون اگزیستانسیالیسم سارتر را در دل اسطوره می­گنجاند و به نوعی به بازآفرینی اسطوره می­پردازد. درنهایت هدف مقاله بیان این مسئله است که اسطورۀ مسیح به آن صورت که مسیحیان باور دارند در این دو شعر مطرح نیست؛ ازجمله در «مرد مصلوب» طرح عقاید اگزیستانسیالیستی مطرح است و در «مرگ ناصری» وضعیت جامعه و روشنفکران جامعه.
 

کلیدواژه‌ها


-         آریان، قمر (1378). چهرۀ مسیح در ادبیات فارسی. تهران: سخن.
-         ارجمند، بهمن (1391). شاملو و اگزیستانسیالیسم سارتر. قزوین: اقاقیا.
-         امن­خانی، عیسی (1392). اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران. تهران: علمی.
-         امینی، محمدعلی (1379). «گذری بر اسطوره­های شعر شاملو». شعر. ش 28. صص 76- 79.
-         پاشایی، عسگری (1388). نام همۀ شعرهای تو. 3 ج. تهران: ثالث.
-         ـــــــــــــــــــ (1393). انگشت و ماه. تهران: نگاه.
-         پروینی، خلیل (1390). «بررسی تطبیقی مسیح(ع) در شعر آدونیس و شاملو». پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی. د 2. ش 3. صص25- 52.
-         پورنامداریان، تقی (1390). سفر در مه. تهران: سخن.
-         تسلیمی، علی (1395). نقد ادبی، نظریه­های ادبی و کاربرد آن­ها در ادبیات فارسی. تهران: اختران.
-         جوکار، منوچهر و عارف زریجی (1390). «عناصر و مضامین ترسایی در شعر شاملو». ادب­پژوهی. ش 17. صص121- 141.
-         حقوقی، محمد (1390). شعر زمان ما 1، احمد شاملو. تهران: نگاه.
-         خادمی کولایی، مهدی (1386). «نمودهای اساطیری انبیا و آیین­گذاران در شعر شاملو». پیک نور. س 5. ش 3. صص115- 132.
-         خدایار، مصطفی (1395). «اسطوره «قابیل و مسیح» در اشعار شاملو و سیّاب». پژوهش­های تطبیقی زبان و ادبیات ملل. د 2. ش 5. صص105- 119.
-         دستغیب، عبدالعلی (1354). نقد آثار شاملو. تهران: چاپار.
-         رضاقلی، علی (1389). جامعه­شناسی نخبه­کشی. تهران: نی.
-         سارتر، ژان پل (1396). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. ترجمۀ مصطفی رحیمی. تهران: نیلوفر.
-         سگال، رابرت آلن (1394). اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.
-         سلاجقه، پروین (1392). امیرزادۀ کاشی­ها. تهران: مروارید.
-         شاملو، احمد (1389). مجموعه آثار، دفتر یکم: شعرها. تهران: نگاه.
-         ـــــــــــــ (1378). مجموعه آثار احمد شاملو، دفتر یکم: شعر بخش دوم. زیر نظر نیاز یعقوب­شاهی. تهران: زمانه.
-         شمیسا، سیروس (1388). راهنمای ادبیات معاصر. تهران: میترا.
-         صفایی، علی و علی­رضا قاسمی (1394). «تحلیل تطبیقی شعر «مرد مصلوب» احمد شاملو و «المسیح بعد الصّلب» بدر شاکر السیّاب». پژوهش­های ادبیات تطبیقی. د 3. ش 2 (پیاپی 6). صص71- 98.
-         فرای، نورتروپ (1388). رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
-         فرزانه، سید بابک و علی محمدی (1391). «اسطوره در شعر آدونیس و شاملو». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. س 8. ش 29. صص19- 40.
-         کتاب مقدس عهد جدید (2007). ترکیه/ استانبول: انجمن­های متحد کتاب مقدس.
-         محمدی، ابراهیم و همکاران (1392). «اسطوره­شکنی و اسطوره­سازی در شعر شاملو». ادب­پژوهی. ش 24. صص105- 128.
-          Biedermann, H. ( 1992). Dictionary of Symbolism. Meridian, USA.
-          Brown, C. (1975). The New International Dictionary of New Testament Theology. vol. 1. Regency, USA.
-          Cooper, J.C. (1979). An Illustrated Encyclopedia of Traditional Symbols. Thames& Hudson, U.K.