گسست به‌مثابۀ سقوط از تشخیص در بوف کور اثر صادق هدایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علوم و تحقیقات تهران

چکیده

در چارچوب نشانه ـ معناشناسی گفتمانی، معنا از فرایندهای پیچیده‌ای تبعیت می‌کند. نشانه ـ معناها در درون فرایند گفتمانی تضمین‌کنندۀ کنشِ ایجاد معناهای زنده و پیوسته درحال شکل‌گیری هستند. نشانه ـ معناشناسی، کارکرد سنتی معنا را به‌سوی کارکردی گفتمانی که در آن هیچ معنای ازپیش محقَقی وجود ندارد، سوق می‌دهد. به همین دلیل می‌‌توان صنعت تشخیص، یکی از صنایع ادبی، را از منظر نشانه ـ معناشناسی و از دیدگاهی گفتمانی بررسی کرد. بدیهی است که عوامل بسیاری در ایجاد روند تشخیص و تبدیل اُبژه به سوژه نقش دارند. در این حالت، تشخیص می‌تواند سیر صعودی داشته باشد و فرایند اوج معنایی را طی کند. ولی گاه باید درنظر داشت که عوامل متعددی در یک روایت، در تبانی با هم می‌توانند توانایی کنشگر یا سوژه را محدود کرده، او ‌را به اُبژه یا شیء تبدیل کنند. این دگرگونی نتیجۀ امری فرایندی است که سبب می‌شود تا از تشخیص به‌سوی سقوط آن پیش رویم. پس روند تشخیص می‌تواند مسیر معکوس، یعنی سیر نزولی، داشته باشد. در میان کارکردهای مورد بررسی، کارکرد نوستالژیک، خلسه‌ای و اسطوره‌ای گفتمان را در رمان بوف کور به‌عنوان عامل گسست و یکی از اصلی‌ترین عوامل اثرگذار در سقوط از تشخیص یافتیم. هدف این مقاله بررسی نحوۀ ایجاد گسست از طریق پیدایش فضای تَنشی در روایت بوف کور هدایت و نقش آن در سقوط از تشخیص از دیدگاه نشانه ـ معناشناسی گفتمانی است. 

کلیدواژه‌ها


- آریان‌پور، منوچهر (1380). فرهنگ پیشرو آریان‌پور: انگلیسی ـ فارسی. ج4. تهران: جهان رایانه.
- آسیابادی، علی (1385). «فرافکنی و شخصیت‌بخشی در شعر حافظ». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات وعلوم ‌انسانی. س14. ش52 و 53. صص۱۱۱- ۱۳۴.
- آشوری، داریوش (1381). فرهنگ علوم انسانی. تهران: زمستان.
- آیتی، اکرم (1392). «بررسی نشانه ـ معناشناسی گفتمان در شعر ʼپی دارو چوپانʻ نیما یوشیج». جستارهای ادبی.  ش180. صص105- 124.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387). اسطورۀ بیان نمادین.  چ2. تهران: سروش.
- انوشه، حسن (1376). فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی: گزیدۀ اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی. ج2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- باطنی، محمدرضا و دیگران (1372). «واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی». تهران: فرهنگ معاصر.
- بالازاده، امیرکاووس (1371). «اسطوره و ذهن اسطوره‌پرداز»؛ بررسی نظریه‌های رایج دربارۀ اسطوره. ش7. س2. صص74- 83.
- بدوی، عبدالرحمن (1947). الانسانیۀ و الوجودیۀ فی الفکر العربی. مصر.
- حیدری، محبوبه (1385). «خواب و رؤیا در بوف کور برمبنای مکتب سورئالیسم». رودکی. ش4. صص14- 17.
- داد، سیما (1380). فرهنگ اصطلاحات ادبی.تهران: مروارید.
- داورپناه، امیر (1386). «شخصیت‌بخشی به مفاهیم انتزاعی در غزلیات شمس». فرهنگ. ش63. صص295- 324.
- دلشاد، فرشید (1377). «دگرگونی زبان و نوشتار در بوف کور، جستاری در هرمنوتیک و تأویل متن». مجلۀ هنر و  معماری. ش37‌. صص36- 40.
- روشنفکر، کبری و سجاد اسماعیلی (1393). «بررسی تطبیقی نوستالژی در شعر عبدالوهاب بیاتی و شفیعی ‌کدکنی». دوفصلنامۀپژوهش‌های ادبیات تطبیقی. د2. ش2 (۴). صص27- 55.
- زمردیان، رضا (1373). فرهنگ واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی. تهران: آگاه.
- شریفیان، مهدی (1386). «بررسی فرایند نوستالژی غم غربت در اشعار فریدون مشیری». فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاهالزهرا. س17. ش68. صص63- 85 .
- شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.
- ـــــــــــــــــ (1391). «تحلیل نشانه ـ معناشناختی خلسه در گفتمان ادبی». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. ش36 و 37. صص129- 144.
- شفیعی‌ کدکنی، محمدرضا (1370). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1373). بیان. تهران: فردوس.
- صفری، جهانگیر (1389). «بررسی نوستالژی در دیوان  ناصرخسرو». پژوهش‌نامۀ ادبیات غنایی. ش15. صص75- 98.
- عباسی، علی (۱۳۹۵). روایت‌شناسی کاربردی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- عباسی، محمود و یعقوب فولادی (1392). «بررسی نوستالژی در شعر منوچهر آتشی». فصلنامۀ ادبیات پارسی معاصر. پژوهشگاهعلوم انسانی و  مطالعات فرهنگی.س3. ش2. صص43- 73.
- فورست، لیلیان (1380). رمانتیسم. ترجمۀ مسعود جعفری جزی. تهران: نشر مرکز.
- قانون‌پرور، محمدرضا (1369). «نوشتن‌درمانی در بوف کور». مجلۀ هنر و معماری کلک. ش7. صص62- 69.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1381). زیباشناسی سخن پارسی (بیان). تهران: نشر مرکز.
- لوی‌استروس، کلود (1380). اسطوره و تفکر مدرن. ترجمۀ فاضل لاریجانی و علی جهان‌پولاد. تهران: فرزان روز.
- مجدی وهبه (1974). معجم مصطلحات الادب انکلیزی ـ فرنسی ـ عربی. بیروت.
- محمدیان، عباس و مسلم رجبی (1393). «بررسی تطبیقی نوستالژی در شعر جبران خلیل جبران و شفیعی ‌کدکنی». ادبیاتتطبیقی. س6. ش11. صص253- 273.
- محمودی، علی‌اصغر و سمیرا قاسمی (1393). «تطبیق بوف کور و ال الا براساس نظریۀ گرماس». مطالعات ادبیات تطبیقی. س8. صص73- 92.
- مدی، ارژنگ (1371). «بررسی صور خیال در هفت پیکر نظامی». مجلۀ فرهنگ. ش10. صص331- 408.
- معین، بابک (1391). «قنادی کاکا در کلاردشت: شکل‌گیری فضایی میانه و غشایی با تنشی بالا در بطن فرهنگ خودی. نشانه‌شناسی مکان» در مجموعه‌مقالات هفتمین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی. تهران: سخن.
- ـــــــــ. (1394). معنا به‌مثابۀ تجربۀ زیسته. تهران: سخن.
- میردهقان، مهین‌ناز، سجودی، فرزان و حمید آقایی (1392). «تحلیل مجموعه‌کتاب‌های زبان فارسی از منظر نشانه‌شناسی فرهنگی». پژوهش‌نامۀ آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان. س2. ش1. صص37- 68.
- هدایت، صادق (1383). مجموعه‌ای از آثار هدایت. اصفهان: نشر صادق هدایت.
- همتی، امیرحسین (1383). «تشخیص در شعر سلمان ساوجی». کیهان فرهنگی. ش213. صص60- 63.
- وارنر، رکس (1387). دانش‌نامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ2. تهران: اسطوره.
- Cuddon, J.A. (1370). A dictionary of literary terms. Tabriz: Chehr.
- Fontanille, J. (1987). Le Savoir Partagé. Hadès-Benjamins: Paris-Amsterdam.
- __________ (1998). Semiotique du discourse. Limoges: Pulim.
- Gray, M. (1986). A Dictionary of Literary Terms. England: Longman.
- Hamilton, A.CH. (1990). The Spenser Encyclopedia. University of Toronto: London.
- Landowski, E. (2004). Passions nom. Paris: Puf.
- Merleau-ponty, M. (1945). Phenomenology of the Perception. Paris: Gallimard [in   French].
- Perrine, L. (1974). Literatue (poetry the elements of poetry). New York: Harcourt Brace Jovanovich.
- Poushaneh, A. (2012). “Value System in Ethique Discourse”. Based on the road story
- Priminger, A. (1969). The Encyclopedia of poetry and Poetics. U.S.A: Princeton.
- Nameye Naqd. A collection of paperspresented at the 2nd National Iranian  Symposium on Literary Theory and Criticism. Vol. 2. Dr. Hamidreza Shairi. Tehran: Book Home. [In Persian].