تحلیل نظام روایی محافظه‌کاری و خطر‌پذیری: نظریة گفتمان خیزابی مطالعة موردی روایت همنوایی شبانة ارکستر چوب‌ها اثر رضا قاسمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار گروه زبان فرانسه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌مرکز، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش، به بررسی و تحلیل نظام گفتمانی محافظه­کاری و خطر­پذیری در درون گفتمان پرداخته شده است. محافظه­کاری مرتبط با فضای هم­آیی، همسویی، هم­گرایی و هم­ترازی، و خطر­پذیری مرتبط با فضای چالشی، عدم همسویی و واگرایی است. هدف اصلی پژوهش، ضمن تحلیل رمان همنوایی شبانة ارکستر چوب­ها از رضا قاسمی با اتکا بر رویکرد نشانه ـ معناشناسی گفتمانی، تبیین عوامل و ابزارهایی است که دلالت­های معنایی را در این دو نظام تحت تأثیر قرار می­دهند. در این پژوهش، علاوه‌بر تحلیل روایت‌های گفتمانی که از نوع کنشی، تعاملی یا تطبیق با هستی هستند، به چگونگی شکل­گیری دو نظام محافظه‌کاری و خطرپذیری در رمان مذکور پرداخته شده است. فرض مقاله این است که نظام گفتمانی محافظه­کاری که براساس تطبیق است، با توجه به وجه انتقالی گفتمان مبتنی بر هم‌ترازی و هارمونی بین کنشگر و دنیا شکل می‌گیرد و کارکردهای مماشاتی از عوامل دخیل در آن هستند. اما در خطر­پذیری، کارکرد مقاومتی گفتمان دخالت دارد و با ایجاد برش و گسست، نفی شرایط ایجابی و ایجاد شرایط سلبی، با معناهایی با ویژگی رخدادی و نامنتظر مواجه می‌شویم. نظام حائلی، نظام فشاره­ای، گستره­ای و فرایند تنشی از دیگر ابزارها و عوامل مهم در شکل­گیری این دو نظام هستند که واکاوی شده‌اند. هدف اصلی این مقاله بررسی و تحلیل شرایط شکل‌گیری دو نظام گفتمانی محافظه‌کار و خطر‌پذیر از دیدگاه نشانه ـ معناشناسی گفتمانی، جهت تبیین نظریة گفتمانی خیزابی است که ما را از وضعیت‌های محدود و تطبیق‌پذیر به وضعیت‌های باز، رخدادی و در تکاپو سوق می‌دهند.  
 

کلیدواژه‌ها


منابع
ـ چندلر، دانیل (1394). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمة مهدی پارسا. تهران: سورة مهر.
ـ رضایی، رؤیا و دیگران (1396). «بررسی و تحلیل کارکرد پادگفتمانی نامه‌های نیما یوشیج». دوفصلنامة زبان و ادبیات فارسی. س25. ش82. صص133ـ151.
ـ شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). راهی به نشانه‌معناشناسی سیال. بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ شعیری، حمیدرضا (1388). «از نشانه‌شناسی ساخت‌گرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی». فصلنامة نقد ادبی. س2. ش8. صص33ـ52.
ـ ــــــــــــــــــ (1389). «مطالعة نشانه‌معناشناختی زیباشناختی در گفتمان ادبی» در مجموعه‌مقالات نخستین و دومین هم‌اندیشی زبان‌شناسی و مطالعات بینارشته­ای. به‌اهتمام فرهاد ساسانی. تهران: فرهنگستان هنر. صص129ـ146.
ـ ـــــــــــــــــ (1394). «مقاومت، ممارست و مماشات گفتمانی، قلمروهای گفتمان و کارکردهای گفتمان و کارکردهای نشانه‌معناشناختی آن». مجلة انجمن جامعه‌شناسی ایران. د16. ش1. صص110ـ128.
ـ ــــــــــــــــ (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات (نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
ـ عباسی، علی (1393). روایت‌شناسی کاربردی؛ تحلیل زبان‌شناختی روایت، تحلیل کاربردی بر موقعیت روایی عنصر به پیرنگ و نحو روایی در روایت‌ها. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
ـ قاسمی، رضا (1395). همنوایی شبانة ارکستر چوب‌ها. تهران: نیلوفر .
ـ گرمس، ژولین آلژیرداس (1389). نقصان معنا. ترجمة حمیدرضا شعیری. تهران: نشر علم.
ـ معین، مرتضی‌بابک (1392). «تبیین خلق زبان شاعرانه با استفاده از نظام مبتنی بر تطبیق لغزش­های مهارشدة اریک لاندوفسکی». مطالعات زبان و ترجمه. س46. ش4. صص121ـ134.
ـ ـــــــــــــــــــ (1394). معنا به‌مثابة تجربة زیسته: گذر از نشانه­شناسی کلاسیک به نشانه­شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. با مقدمة اریک لاندوفسکی. تهران: سخن.
ـ ـــــــــــــــــــ (1396). ابعاد گمشده­ی معنا در نشانه­شناسی روایی کلاسیک «نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل». تهران: علمی و فرهنگی.
- Bergson, H. (1985). Essais sur les données immédiates de la conscience. Paris: PUF.
- Derrida, J., G. Soussana & A. Nouss (2001). Dire l’événement, est-ce possible ? Séminaire de Montréal, pour Jacques Derrida. Paris: Harmattan.
- Floch, J.M. (1995). Identite’s visuelles. Paris: PUF.
- Greimas A. J. (1986). Sémantique Structurael. Paris: PUF.
 ـــــــــــــــــ -(1987) . De l’imperfection, périgueux : Pierre Fanlac.
- Landowski, E. (1989). La société refléchié. Paris: Seuil.
ـــــــــــــــــ -  (2004) . Passions sans nom. Paris: PUF.
ـــــــــــــــــ - (2005). "Les interactions risquées" in Nouveaux actes sémiotique. Limoges: Pulim.
- Proust, M. (1987). Du coté de chez. Swann. Paris: folio.
- Ricoeur, P. (1991). Temps et récit. T.1. Paris: Seuil.
- Zilberberg, Cl. (2006). "Eléments de grammaire tensive". Nouveaux actes sémiotiques. Limoges: Pulim.