مطالعه‌ی تطبیقی شیوه‌ی روایت در فیلم‌های ساختار زمانی نو و نگارگری ایرانی (نمونه‌های موردی: فیلم‌های شب روی زمین و کد زمان با شاهنامه و فالنامه طهماسبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

ساختارهای زمانی نو یا روایت‌های مدولار در سینما به‌‌لحاظ شیوة روایت، قواعد عام زمانی حاکم بر سینمای کلاسیک را وانهاده‌ و به‌نحو متمایزی به روایت داستان ‌پرداخته‌ است. از سویی ویژگی‌های خاص بصری در نگارگری ایرانی، ازجمله فضای چندساحتی تقسیم ‌قاب و نمایش رخدادهای متعدد به‌طور هم‌زمان، به‌چشم می‌خورد که به‌لحاظ ساختاری و شیوة روایت مشابهت‌هایی با فیلم‌های مذکور دارد.  هدف این پژوهش مطالعة شیوة روایت و ویژگی‌های بصری فیلم‌های ساختار زمانی نو و مقایسة‌ آن با ساختار تصویری نگارگری ایرانی با تأکید بر نمونه‌های دورة صفوی بوده است. پرسش پژوهش این است که چه ویژگی‌های مشترکی از نظر شیوة روایت میان فیلم‌های ساختار زمانی نو و نگارگری ایرانی وجود دارد. چارچوب نظری این پژوهش برای مطالعة شیوة روایت برپایة پژوهش‌های دو نظریه‌پرداز مشهور حوزة روایت در سینما، آلن‌ کامرون و دیوید بوردول، استوار است. نمونه‌های مورد مطالعه هم ‌فیلم‌های شب روی زمین و کد زمان و نگاره‌هایی از نسخ‌ شاهنامه‌ و فالنامة طهماسبی بوده است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و تطبیقی بوده و گردآوری اطلاعات نیز با بهره‌گیری از اسناد مکتوب و مشاهدة مستقیم صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد به‌لحاظ ساختاری و بصری مشابهت‌هایی میان فیلم‌های مورد مطالعه و ویژگی‌های بصری نگاره‌های ایرانی وجود دارد؛ ازجمله روایت غیرخطی و عدم توالی رویدادها، وجود فضای چندساحتی و نمایش توأمان زمان‌های متعدد، روایت داستان‌های درهم‌تنیده به‌طور هم‌زمان با تعدد شخصیت‌ها، تعدد زوایا و منظرهای چندگانه. 

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1388). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
اترینگتون‌رایت، کریستین و روث داوتی (1397). درک تئوری فیلم. 2ج. ترجمة رحیم قاسمیان. ج2. تهران: واحه.
ایگلتون، تری (1380). پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
آیدنلو، سجاد (1391). طومار نقالی شاهنامه. تهران: به‌نگار.
بینیون، لورنس و دیگران (1396). تاریخ تحلیلی هنر نگارگری. ترجمة‌ محمد ایران‌منش. تهران: امیرکبیر.
براون، ویلیام (1398). اَبَرسینما: فلسفة‌ ‌فیلم در عصر دیجیتال. ترجمة اکرم ورشوچی‌فرد و پیام زین‌العابدینی. تهران: پارسه.
بی‌ور، فرانک (1395). فرهنگ اصطلاحات سینمایی. ترجمة مسعود مدنی. تهران: تابان خرد.
پاکباز، رویین (1392). نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
دیک، برنارداف (1391). آناتومی فیلم. ترجمة‌ حمید احمدی لاری. تهران: ساقی.  
ذکاء، یحیی (1374). «ماجرای خرید شاهنامة شاهی (شاهنامة هوتون)». مجلة کلک. ش68. صص134ـ152.
سیوری، راجر (1385). ایران عصر صفوی. ترجمة کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
شعیری، محمدرضا (1397). نشانه ـ معناشناسی دیداری: نظریه و کاربردها. تهران: سخن.
صدیقی لیقوان، جواد و مهیار علوی‌مقدم (1396). «بررسی روایت‌شناسی طبقات‌الصوفیه براساس نظریة زمان در روایت ژرار ژنت». نشریة فن‌شناسی ادب فارسی. ش2. صص85ـ98.
قاسمی‌پور، قدرت (1387). «زمان و روایت». فصلنامة نقد ادبی. س1. ش2. صص123ـ144.
عادل، ‌شهاب‌الدین (1389). تحولات معاصر در مفهوم زمان سینمایی. تهران: دانشگاه هنر.
عادل، شهاب‌الدین و دیگران (1391). «ساختارهای زمانی نو در سینما با رویکرد به روایت شبکه‌ای». فصلنامة نامة هنرهای نمایشی و موسیقی. س2. ش4. صص69ـ72.
فیلیپس، ویلیام (1390). مبانی سینما. ج2. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: ساقی
ـــــــــــــ (1394). درآمدی بر فیلم. ترجمة فتاح محمدی. تهران: علمی و فرهنگی.
ابوت، اچ. پورتر (1397). سواد روایت. ترجمة‌ رؤیا پورآذر و نیما م. اشرفی. تهران: اطراف.
قاضی‌زاده، خشایار (1382). «هندسة پنهان در نگاره‌های کمال‌الدین بهزاد». فصلنامة خیال. ش6. صص4ـ29.
کاظمی مهروش و دیگران (1391). «مفهوم و جایگاه فضا در سه نگاره از نگاره‌های استاد کمال‌الدین بهزاد». جلوة هنر. د4. ش8. صص43ـ52.
کیسبی‌یر، آلن (1386). درک فیلم. ترجمة بهمن طاهری. تهران: نشر چشمه.
گرگور، اولریش و انو پاتالاس (1384). تاریخ سینمای هنری. ترجمة هوشنگ طاهری. تهران: ماهور.
گودرزی، مصطفی و گلناز کشاورز (1386). «بررسی مفهوم زمان و مکان در نگارگری ایرانی». هنرهای زیبا هنرهای تجسمی. د31. ش31. صص89ـ101.
ناظری، افسانه (1387). «حال سرمدی تأویلی بر نگارة خسرو و شیرین». نامة هنرهای تجسمی و کاربردی. س1. ش2. صص23ـ35.
ـــــــــــــ (1389). تبیین زمان و مکان در نگارگری ایرانی برطبق اندیشه و شهود عرفای مسلمان. رسالة دکتری. استاد راهنما محمدرضا ریخته‌گران. دانشگاه هنر. تهران.
نصر، سیدحسین (1394). هنر و معنویت اسلامی. ترجمة رحیم قاسمیان. تهران: حکمت.
وبستر، راجر (1382). پیش‌درآمدی بر مطالعة نظریة ادبی. ترجمة الهه دهنوی. تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هیوارد، ‌سوزان (1388). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی. ترجمة‌ فتاح محمدی. زنجان: هزارة‌ سوم.