تحلیل تطبیقی روایت‌های داستانی کتاب‌های‌درسی دوره ‌ابتدایی ایران و ژاپن: رویکرد نشانه‌معناشناسی گفتمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد تهران شمال، عضو علمی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه زبان‌شناسی همگانی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

3 دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشکدۀ سازمان سمت، تهران، ایران

چکیده

مطالعۀ تطبیقی محتوای کتب درسی روشی مناسب برای درک تفاوت‌ها و تشابهات فکری، فرهنگی، هویتی، تعلیم و تربیت و ساختارهای اساسی موجود در نظام تعلیم و تربیت ملت‌های مختلف با رویکرد الگوی نشانه‌معناشناسی گفتمان است. هدف این پژوهش استفاده از مدل نشانه‌معناشناسی گرمس در تحلیل روایی کتب درسیِ بخوانیم ایران با کتب زبان ژاپنی مقطع ابتدایی در سال 96ـ97 و تبیین انواع نظام‌های گفتمانی است. از بین بیست داستان تحلیل‌شده، چهار داستان از هر دو کشور به‌شیوۀ نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شد. سؤال اساسی پژوهش این است که چگونه روایت می‌تواند براساس دو بُعد کنشی و شوشی، نظام تعلیمی دو کشور ایران و ژاپن را از یکدیگر جدا کند و چگونه جریان سیر تحول هویت و کارکرد فرهنگ را براساس ویژگی‌های نشانه‌معناشناسی تبیین می‌نماید. نتایج حاکی از این است که به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی، اعتقادی، آموزشی و تربیتی دو کشور، نظام‌های گفتمانی متفاوتی در داستان‌هایشان وجود دارد. ژاپن دارای مذهب شینتو بدون رهبر و کتاب آسمانی ا‌ست و ایران دارای دین اسلام با کتاب آسمانی قرآن کریم است. از لحاظ هویت، ژاپن کشوری با هویت جمعی و ترکیبی بدون توسل به اعتقادات است؛ درحالی که هویت در ایران به‌صورت فردی و با اتکا و توسل به مفاهیم مذهبی است. همچنین اسطوره‌ها در ژاپن بیشتر مفاهیم تلاش و کوشش جمعی را القا می‌کنند؛ اما در ایران مفاهیم فردی نظیر شجاعت، پهلوانی و خیر و شر را توضیح می‌دهند. درنتیجه این تفاوت‌ها باعث دگردیسی و تغییر در نظام کنشی و شوشی در داستان‌های کتب درسی و کشیده شدن داستان‌های زبان ژاپنی به‌سمت نظام گفتمانی کنشی و کتاب «بخوانیم» به‌سمت نظام شوشی می‌‌شود.

کلیدواژه‌ها


ایکه موتو، تاکو (1391). تربیت اخلاقی در ژاپن: دلالت‌هایی برای مدارس آمریکا. ترجمۀ یحیی قائدی. تهران: مدرسه. ##پیگوت، ژولیت (1384). اساطیر ژاپن. تهران.اساطیر. ##توروپ، پ. (1390). «نشانه‌شناسی ‎‎فرهنگی‎ و فرهنگ» در مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی فرهنگی. ترجمۀ گروه مترجمان. گردآورنده و ویراستار فرزان سجودی. تهران: نشر ‎علم. ##درپر، مریم (1396). «سبک‌شناسی نشانه‌معنایی؛ سبک بوشی حضور در داستان کودکانة کلاغ سفید». مجلۀ جستارهای زبانی. د 8. ش 4. صص 27ـ46. ##سجودی، فرزان (1388). «درآمدی بر نشانه‌شناسی خوراک؛ بررسی نمونه‌ای از گفتمان سینمایی» در مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. گردآورنده فرزان سجودی. تهران: نشر علم. ##شعیری، حمیدرضا (1385). «نشانه‌های تصویری از نوسان تا تکثیر». پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر. ش 1. صص 33ـ45. ##شعیری، حمیدرضا 1386). «رابطۀ نشانه‌شناسی با پدیدارشناسی با نمونه‌ای تحلیلی از گفتمان ادبی ـ هنری». فصلنامۀ ادب‌پژوهی زبان و ادبیات فارسی. ش 3. صص 18ـ25. ##شعیری، حمیدرضا (1391 الف). «تحلیل نشانه ـ معناشناختی خلسه در گفتمان ادبی». پژوهش‌های ادبی. ش 36 و 37. صص 129ـ147. ##شعیری، حمیدرضا (1391 ب). «نوع‎شناسی مکان و نقش آن در تولید و تحدید معنا» در مجموعه‌مقالات هفتمین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی مکان. تهران: سخن. ##شعیری، حمیدرضا (1398). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران: سمت. ##شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). «از نشانه‎شناسی ساخت‌گرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی». فصلنامۀ نقد ادبی. ش 8. صص 28ـ35. ##عباسی، علی و هانیه یارمند (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه‌معناشناختی ماهی سیاه کوچولو». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. ش 3. صص 147ـ171. ##عرفانی‌نیا، نرگس، راضیه احمدی و الهه ناسوتی (1397). «بررسی شیوه‌های روایتگری در آثار کلر ژوبرت براساس نظریۀ گریماس». مجلۀ پژوهش‌نامۀ اهورامزدا. د 11. ش 44. ص 7. ##عشریه، رحمان، سیدمحمد موسوی و مرتضی سازجینی (1396). «بررسی داستان کودکی حضرت موسی (ع)، برپایۀ الگوی روایی گریماس». مجلۀ معارف قرآنی. د 8. ش 31. صص 183ـ203. ##مقداری، صدیقه‌سادات، فهیمه تخم‌افشان، رحیم انصاری‌فر (1397). «تحلیل نشانه‌شناسی شخصیت‌های فانتزی در ادبیات کودکان فارسی و انگلیسی». مجلۀ زبان‌شناسی و گویش‌های خراسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ش 15. صص 67ـ70. ##نبی‌لو، علیرضا (1393). «بررسی ساختار روایی داستان کودکان برمبنای نظریۀ گریماس». مجلۀ کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. د 14. ش 26. صص143ـ173. ##کتاب بخوانیم و بنویسم کلاس اول تا ششم مدارس ایران. ##کتاب زبان ژاپنی مدارس ژاپن. ##Abbasi, A., & Yarmand, H. (2011). “Passing the semantic square to the stress square: A study of the semantic sign of the little black fish” (in Farsi). Research in Comparative Language and Literature. No. 3. pp. 171-147. ##Ashrieh, R., Mousavi, S., & Sazjini, M. (2018). “A study of the childhood story of Prophet Moses (pbuh), based on the narrative pattern of Grimas” (in Farsi). Journal of Quranic Knowledge. Vol. 8. No. 31. pp. 203-183. ##Chauchat, H. (1994). Semiotics, the basics. London: Rotledge. ##Darper, M. (2018). “Semantic sign stylistics; Bushi style of appearing in the white crow story ‌ children” (in Farsi). Journal of Linguistic Research. Vol. 8. No. 4. pp. 46-27. ##Dubar, C. (1994). Unesocioligie. (empirique) de L id entite est-elle. ##Erfaniyania, N., Ahmadi, R., & Nasouti, E. (2019). “A Study of Narrative Methods in the Works of Claire Joubert Based on Grimas Theory” (in Farsi). Ahura Mazda Research Journal. Vol. 11. No. 44. p 7. ##Erikson, E. H. (1994). Identity and the life cycle. New York, W.W Norton & company. ##Greimas, A. J., & Courtes, J. (1972). Semantiquestructural: recherché de method. Larusse. ##Greimas, A. J., & Courtes, J. (1993). Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la théorie du langage. Paris: Hachette. ## Ike Moto, T. (2012). Moral Education in Japan: Implications for American Schools (in Farsi). Yahya Ghaedi (Tr.). Tehran: Madrasa. ##Japanese language textbooks of Japanese schools. ##Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2006). Reading Images. London & New York: Routledge. ##Lacan, J. (1999). Ecrits 1. Paris: Seuil. ##Let's read and write books for the first to sixth grades of Iranian schools. ##Moghaddari, S., Tokhm Afshan, F., & Ansarifar, R. (2019). “Semiotic analysis of fantasy characters in Persian and English children's literature” (in Farsi). Journal of Khorasan Linguistics and Dialects, Ferdowsi University of Mashhad. No. 15. pp. 67-70. ##Nabilu, A. (2015). “Investigating the narrative structure of children's stories based on Grimas theory” (in Farsi). Journal of Persian Language and Literature of Kavoshnameh. Vol. 14. No. 26. pp. 173-143. ##Pigot, J. (2006). Japanese Mythology. ##Shairi, H. R., & Vafaee, T. (2009). “From structuralist semiotics to discourse semantics” (in Farsi). Literary Criticism. No. 8. pp. 28-35. ##Shairi, H. R. (2006). “Visual sign from oscillation to reproduction” (in Farsi). Journal of the Academy of Arts. No. 1. pp. 33-45. ## Shairi, H. R. (2007). “The Relationship between Semiotics and Phenomenology with Analytical Examples from Literary-Artistic Discourse” (in Farsi). Journal of Persian Language and Literature. No. 3. pp. 18-25. ##Shairi, H. R. (2012 a). “Sign-semantic analysis of ecstasy in literary discourse” (in Farsi). Literary Research. No. 36 & 37. pp. 129-137. ##Shairi, H. R. (2012 b). “Typology of place and its role in the valley of production and limitation of meaning” (in Farsi). In Collection of articles of the seventh semiotics symposium. Tehran: Sokhan Publications. ##Shairi, H. R. (2019). Semantic-semantic analysis of discourse (in Farsi). Tehran: Organization of Studies and Development. ##Sojodi, F. (2010). “An Introduction to Food Semiotics. A study of a sample of cinematic discourse” (in Farsi). In Semiotics: theory and practice. Collection of articles by Farzan Sojudi. Tehran: Elm Publishing. ##Troup, P. (2012). “Cultural Semiotics, culture” (in Farsi). In F. Sojudi (collector and editor). Cultural semiotics. Tehran: Nashre- Elm. ##