طبقه‌بندی بنمایه های قصه های تالشی براساس نظریة تیپ‌شناسی آرنه/تامپسون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، گرایش ادبیات عامه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

یکی از انواع ادبیات عامه، قصه‌های شفاهی اقوام است. با مطالعة روایات مختلف از افسانه‌های شفاهی، از طریق بن‌مایه‌های آن می‌توان به بسیاری از اطلاعات قوم‌نگارانه دست یافت. یکی از اقوام کهن ایران تالش‌ها هستند. تاریخچة قصه‌های تالشی به روزگاران کهن می‌رسد و با قدمت قوم تالش برابری می‌کند. اساس این قصه‌ها تعدادی بن‌مایه است که علت جاذبة موجود در داستان نیز همین عنصر است. مسئلة اصلی این پژوهش تحلیل روایی چگونگی کارکرد هریک از بن‌مایه‌های قصه‌های ایرانی در افسانه‌های تالشی است که با مطالعه و تحقیق در منابع مکتوب موجود انجام شده است. هدف این پژوهش ارائة طبقه‌بندی علمی از بن‌مایه‌های قصه‌های تالشی است. در این پژوهش، به‌روش توصیفی ـ تحلیلی، مهم‌ترین و پربسامدترین بن‌مایه‌های قصه‌های عامیانة تالشی در هفت گروه از منظر انواع براساس روش تیپ‌شناسی آرنه ـ تامپسون تحلیل شده است. ابتدا صد قصه از هفت منبع براساس قدمت، شهرت و اصالتشان انتخاب و درمجموع 53 بن‌مایه استخراج و تحلیل گردیده است. طبقه‌بندی این بن‌مایه‌ها در گروه‌های مختلف، ازجمله کارکرد، گونه و بن‌مایه، در داستان صورت گرفته است. در این مقاله، فقط مهم‌ترین و پربسامدترین بن‌مایه‌ها بررسی شده است. دستاورد مقاله این است که بین بن‌مایه‌های قصه‌های ایرانی و تالشی تفاوتی از نظر نوع کارکرد بن‌مایه‌ها دیده نمی‌شود و فقط اوضاع معیشت و اقلیمی بر قصه‌ها اثر می‌گذارد. واژه‌های کلیدی: ادبیات عامه، بن‌مایه، قصه‌های تالشی، تحلیل روایی.

کلیدواژه‌ها


ابوت، اچ. پورتر (1397). سواد روایت. مترجمان رؤیا پورآذر و نیما م. اشرفی. تهران: اطراف. ## بخشی‌زاده، اسماعیل (1387). افسانه‌های تالشی. تهران: ققنوس. ## پارسانسب، محمد (1388). «بن‌مایه: تعاریف، گونه‌ها، کارکردها و...». فصلنامة نقد ادبی. س 2. ش 5. صص 7ـ40. ## پاینده، حسین (1389). داستان کوتاه در ایران. ج 2. تهران: نیلوفر. ## پریشانی، زیبا و مسعود شیربچه (1388). بن‌مایه‌ها و عناصر قصه‌های عامیانه (پری‌وار)ایرانی. نجف-آباد: دانشگاه آزاد اسلامی. ## تایسن، لُیس (1387). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمة مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. ویراستار حسین پاینده. تهران: نگاه امروز، حکایت قلم نوین. ## حسن‌زاده، علیرضا (1381). افسانة زندگان (بیست‌و‌سه گفتار در بررسی مردم شناختی قصه‌های عامیانة ایران). ج 1. تهران: بقعه. ## خدیش، پگاه (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی. ## داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی، ویرایش جدید، واژه‌نامة مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی (تطبیقی و توضیحی). چ 3. تهران: مروارید. ## دزفولیان، کاظم و فؤاد مولوی (1388). «بررسی سازوکار روایت حکایت بوبکر حصیری براساس نظریة ژنت». مجلة تاریخ ادبیات. س 3. ش 61. صص 81ـ101. ## ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه. تهران: سمت. ## راشدمحصّل، محمدرضا و فاطمه حسین‌زاده هرویان (1392). «بررسی پیرنگ، شخصیت‌پردازی، توصیف، زاویۀ دید و تصویرپردازی در داستان نبرد رستم با دیو سپید». متن‌شناسی ادب فارسی، دانشگاه اصفهان. س 5. ش 2. صص 121ـ138. ## رستگارفسایی، منصور (1388). پیکرگردانی در اساطیر. ج 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ## زینلی، عباد (حسن) (1388). نقل‌های تالشی با گویش کرگانه‌رودی. تالش: جامعه‌نگر. ## سعیدی، عباس و سیما رحیمی (1396). «الگوهای آزمایش و طبقه‌بندی آن در حکایت‌ها و قصه‌های ایرانی». دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 17. صص 21ـ46. ## شوالیه، ژان و آلن گربران (1382). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی، ج 3. تهران: جیحون. ## عاشوری، امیرقلی (1385). افسانه‌های عامیانة ماسال و طبقه‌بندی ساختاری آن. رشت: نشر فرهنگ ایلیا. ## عبدلی، علی (1369). مطالبی در زمینة تاریخ، فرهنگ و جامعة تالش‌ها و تات‌ها. تهران: ققنوس. ## عبدلی، علی (1393). تاریخ تالش. ویراست سوم. تالش: جامعه‌نگر. ## عبدلی، علی (1397). ادبیات شفاهی تالش. رشت: نشر فرهنگ ایلیا. ## کریم‌زاده، یاسر و علی رفیعی‌جیردهی (1394). داستان‌هایی از متون تالشی اثر خاورشناس روس ب. م. میللر. کرج: پرهیب. ## کریمی فیروزجایی، علی و علی حشمتی (1398) «تحلیل نشانه ـ ‌معناشناسی گفتمانی ساختار روایی داستان عامیانة شاه‌بِزِن». دوفصلنامۀ روایت‌شناسی. س 3. ش 2. صص 241ـ260. ## کوپر، جی. سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهابی سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد. ## مارزلف، اولریش (1396). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. تهران: سروش##. ماسه، هنری (1357). آداب و معتقدات ایرانی. ترجمة مهدی روشن‌ضمیر. ج 2. تهران: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران. ## مقدادی، بهرام (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز. ## Abdoli, A. (1990). Content on the history, culture and society of Talesh and Tat (in Farsi). First Edition. Tehran: Ghoghnos. ## Abdoli, A (2014). Talesh History (in Farsi). Talesh: Jamenegar. ## Abdoli, A ـ (2018). Talesh oral literature (in Farsi). Rasht: Farhange II## Ashori, A. (2006). Masal folklore & its structural classification (in Farsi). Tehran: Someh Sara. ## Bakhshizadeh, E. (2008). The legends of Talysh (in Farsi). Tehran: Ghoghnous. ## Cooper, J. C. (2000). An Illustrated encyclopaedia of traditional symbols (translated into Farsi by Maliha Karbasian). Tehran: Farshad. ## Dad, S. (2006). Dictionary of literary terms (in Farsi). Tehran: Morvarid. ## Dezfolian, K., & Molavi, F. (2009). Investigating the mechanism of narration of Bubaker Hessiri based on genet's theory (in Farsi). Journal of Literary History, 3(61), 101-81 ## Hassanzadeh, A. (2002). The legend of the living (23 speeches in the anthropological study of Iranian folk tales) (in Farsi). Tehran: Boghe. ## Jacques Chevallier, J., & Gheerbrant, A. (2003). Dictionary of symbols (translated into Farsi by soudabeh Fazaeli). Tehran: Jeyhon. ## Karimi Firouzjaii, A., & Heshmati, A. (2019). Symptom analysis- discourse semantics of the narrative structure of the Shah bezen folk tales (in Farsi). Narrative Science, 3(2), 241-260. ## KarimZadeh, Y., & Rafiee Jirdehi, A. (2015). Stories from Talysh texts by a Russian orientalist B. M. Miller (in Farsi). Karaj: Parhib. ## Khadish, P. (2008). Morphology of magical legends (in Farsi). Tehran: Elmi & Farhangi. ## Marzolph, U. (2017). Classification of Iranian stories (in Farsi). Tehran: Soroush## Masse, H. (1978). Persian beliefs & customs (translated into Farsi by Mahdi Roshan Zamir). Volume II. Tehran: Institute of Iranian history & culture. ## Meghdadi, B. (1989). Dictionary of literary criticism terms from Plato to the present age (in Farsi). Tehran: Fekre Roz ## Parishani, Z., & Shirbacheh, M. (2009). Themes & elements of Iranian folk (fairy) tales (in Farsi). First Edition. NajafAbad: Islamic Azad university. ## Parsanasab, M. (2009). The theme. Quarterly Journal of Literary Criticism, 5(2), 40-7## Payandeh, H. (2010). The short story in Iran (in Farsi). Tehran: Nilufar. Porter Abbot, H. (2018). Narrative literacy (translated into Farsi by Roya Pourazar & Nima Ashrafi). Tehran: Atraf. ## Rashed Mohasel, M., & Hosseinzadeh Heravian, F. (2013). Check the plot, characterization, description, viewing angle & imaging in Rustam's battle with the white demon story (in Farsi). Textology of Persian literature University of Isfahan, 5(2), 121-138. ## Rastgar Fasaii, M. (2009). Configuration in mythology (in Farsi). Tehran: Institute of Humanities and cultural studies. ## Saeedi, A., & Rahimi, S. (2017). Experimental patterns and its classification in Iranian anecdotes and stories (in Farsi). Bimonthly ournal of Culture and Popular Literature, 17(5), 46-21. ## Tyson, L. (2008). Critical theory today (translated into Farsi by Maziar Hosseinzadeh & Fatemeh Hosseini). Tehran: Negah emroz, Hekayat ghalam novin. ## Zeynali, E. (2009). Talshi quotes in the dialect of Kargani Rudi (in Farsi). Talesh: Jamenegar. ## Zolfagari, H. (2015). Popular language and literature (in Farsi). Tehran: Samt.##