شکل‌گیری شخصیت‌ها و وجوه تعاملی آن‌ها در رمان «عادت می‌کنیم»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، پردیس دکتر شریعتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

موضوع رمان عادت می‌کنیم مسائل خانوادگی و روابط انسان‌هاست که در قالب انواع تعامل اجتماعی بینافردی شکل گرفته‌ است. در این رمان، در بسیاری از موارد نمی‌توان با سطح ظاهری توصیف‌ها، نوع و وجوه تعامل شخصیت‌ها را که از عوامل اصلی شکل‌گیری روایت محسوب می‌شود، درک‌ کرد. بر همین اساس، به‌قصد ابهام‌گشایی از وجوه و سطوح تعامل، به‌ویژه ابراز سلطه، روابط شخصیت‌های رمان از منظر روان‌شناختی و با تکیه بر نظریۀ شخصیت آدلر بررسی شده‌ است. نتیجه نشان ‌می‌دهد که از میان مؤلفه‏های این نظریه‏، علاقۀ اجتماعی، سبک زندگی، خودِ خلّاق و عقدۀ حقارت در گفتار و رفتار شخصیت‏های رمان نمودی آشکار دارد، برتری‏جویی بسیار کم‌رنگ است، غایت‏نگری تخیلی اصلاً مشاهده ‌نمی‌شود و شخصیت‌های رمان در تیپ‏های «تکیه‌دهنده ـ گیرنده»، «سودمند اجتماعی» و «سلطه‌جو ـ حکم‌فرما» جای ‌می‌گیرند. قهرمان داستان و بیشتر نقش‌آفرینان شخصیتی «تکیه‌دهنده ـ گیرنده» دارند؛ هرچند که برخی از آن‌ها نهایتاً به تیپ «سودمند اجتماعی» می‌رسند. مصداق بارز تیپ «سودمند اجتماعی» سهراب زرجو و تنها شخصیت «سلطه‌جو ـ حکم فرما» ماه‌منیر است. شخصیت آیه هم در هیچ‌یک از تیپ‌ها نمی‌گنجد. با این حساب، نوع «اجتناب‌گر» تنها تیپ شخصیتی است که در رمان دیده ‌نمی‌شود. 
 
 

کلیدواژه‌ها


آدلر، آلفرد (۱۳۶۱). روانشناسی فردی. ترجمة حسن زمانی شرفشاهی. تهران: پیشگام.##ـ آدلر، آلفرد (۱۳۷۹). شناخت طبیعت انسان. ترجمۀ طاهره جواهرساز. تهران: رشد.##آریان‌پور، امیرحسین (۱۳۵۷). فرویدیسم با اشاراتی به ادبیات و عرفان. تهران: کتاب‌های جیبی.##اسمعلی‌پور، مریم (۱۳۹۷). «سفر قهرمانی مؤنث در رمان عادت می‌کنیم زویا پیرزاد براساس نظریۀ مورین مرداک». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س ۱۴. ش ۵۱. صص 13ـ48. ##پاک‌نیا، محبوبه و نسیم جانفدا (۱۳۹۳). «سنت نوشتاری زنان: مطالعۀ موردی دو نسل از نویسندگان زن ایران (سیمین دانشور و زویا پیرزاد)». نشریة زن در فرهنگ و هنر. س ۶. ش ۱. صص 45ـ60. ##ﭘﻴﺮزاد، زویا (۱۳۸۳). ﻋﺎدت ﻣﻲ‏ﻛﻨﻴﻢ. تهران: ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ. ##پیرزادنیا، مینا و زهرا مرتضایی (۱۳۹۴). «سیمای زن در دیگر کنیزهای‌تان نیستیم و عادت می‌کنیم». فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی. س ۹. ش ۳۶. صص ۹ـ۲۶. ##ترکمانی‌باراندوزی، وجیهه و ساناز چمنی‌گلزار (۱۳۹۳). «پرسونا از دیدگاه زویا پیرزاد». بهارستان سخن. س ۱۰. ش ۲۶. صص 145ـ162. ##چراغی، شیما (۱۳۹۵). بررسی و تحلیل شخصیت و شخصیت‌پردازی در آثار زویا پیرزاد و منیرو روانی‌پور (با مطالعۀ رمان‌های «عادت می‌کنیم» و «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» از زویا پیرزاد و رمان‌های «اهل غرق» و «کولی کنار آتش» از منیرو روانی‌پور. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه ایلام. ایلام. ## حیدری، فاطمه و سهیلا بهرامیان (۱۳۸۹). «زنان سلطه و تسلیم در آثار زویا پیرزاد». فصلنامة اندیشه‌های ادبی. س ۳. ش ۶. صص ۱۲۵ـ۱۴۵. ##دادستان، پریرخ (۱۳۷۶). آدلر و آدلرنگاری. تهران: روان‌شناسی. ##دارابی، جعفر (۱۳۸۸). نظریه‌های روان‌شناسی شخصیت: رویکردی مقایسه‌ای. تهران: نشر روش. ##رجبیان‌قره‌جقه، خدیجه (۱۳۹۵). بررسی تطبیقی سیمای زن در دو رمان هیفاء بیطار و دو رمان زویا پیرزاد (بررسی مورد پژوهانه «امرأه من طابقین، یومیات مطلقه، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم و عادت می‌کنیم). پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه کاشان. کاشان. ##سیاسی، علی‌اکبر (۱۳۷۹). نظریه‏های شخصیت یا مکاتب روانشناسی. تهران: دانشگاه تهران. ##شفیع‌زاده‌برمی، سمانه (۱۳۹۶). تحلیل تطبیقی موضوع زن در رمان‌های «بنات‌الریاض» خانم رجاء عبدالله الصالح و «عادت می‌کنیم» خانم زویا پیرزاد. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد الهیات. دانشگاه حکیم سبزواری. ##صنعتی، محمد (۱۳۸۰). تحلیل‌های روان‌شناختی در هنر و ادبیات. تهران: نشر مرکز. ##طاهری، قدرت‌الله و فاطمه لطفیان‌امیردهی (۱۳۹۵). «تحلیل جلوه‌های بروز خودآگاهی زنانه در شخصیت محوری رمان عادت می‌کنیم». ادبیات پارسی معاصر. س ۶. ش ۴ (۲۰). صص ۹۵ـ۱۱۶. ##عرب‌زاده، زهرا (۱۳۹۶). نقد روان‌شناختی شخصیت در چهار رمان فارسی براساس اصل ترتیب تولد آدلر (سمفونی مردگان، عادت می‌کنیم، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، جای خالی سلوچ). پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه بیرجند. بیرجند. ## عظیمی، زهرا و جمال‌الدین مرتضوی (۱۳۹۴). «بررسی دغدغه‏ها و مشکلات زنان در آثار چراغ‏ها را من خاموش می کنم و عادت می‏کنیم زویا پیرزاد». فصلنامۀ مطالعات نقد ادبی. س ۱۰. ش ۳۹. صص ۱۱۳ـ۱۳۷. ##علیزاده، حمید (۱۳۸۳). آلفرد آدلر در گسترة نظریة شخصیت و روان‏درمانی. تهران: دانژه. ##فیست، جس (۱۳۹۱). نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سیدمحمدی. تهران: روان. ##کریم، زهرا (۱۳۹۴). «بررسی ساختاری داستان کوتاه آپارتمان نوشتۀ زویا پیرزاد (ساختار پلات، ساختار داستان، ساختار روایت)» در دومین کنگرۀ ملی پژوهش‌های کاربردی علوم انسانی اسلامی. گرگان. مؤسسة فرهنگی نسیم موعود. ##کریمی، یوسف (۱۳۸۹). روانشناسی شخصیت. تهران: ویرایش. ##لوفر ـ دلاشو، مارگریت (۱۳۶۴). زبان رمزی قصه‌های پری‌وار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس. ##میرصادقی، جمال (۱۳۸۵). عناصر داستان. تهران: سخن. ##ناصحی، عباس‌علی و فیروزه رئیسی (۱۳۸۶). «مروری بر نظریات آدلر». تازه‌های علوم شناختی. س ۹. ش ۱. صص 55ـ66. ##نجفی‌عرب، ملاحت (۱۳۹۴). «نقد و تحلیل رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم از منظر زبان و جنسیت». دوفصلنامۀ علوم ادبی. س ۴. ش ۶. صص ۱۸۱ـ۲۱۲. ## نیکوبخت، ناصر و دیگران (1391). «روند تکوین سبک زنانه در آثار زویا پیرزاد؛ تحلیلی برپایة سبک‏شناسی فمنیستی». فصلنامۀ نقد ادبی. س ۵. ش ۱۸. صص ۱۱۹ـ۱۲۵. ## هال، ورنون (۱۳۶۹). راهنمای نظریه‌های روانشناسان بزرگ. ترجمة احمد به‌پژوه و رمضان دولتی. تهران: رشد. ##یحیی‌نژادعزیزی، حسن (۱۳۸۹). بررسی تطبیقی تصویر زن در رمان‌های کولی کنار آتش و عادت می‌کنیم. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه مازندران. ##Adler, A. (1982). Individual Psychology (in Farsi). Hassan ZamaniSharafshahi (Tr.). Tehran: Pishgam. ##Adler, A. (2000). Understanding Human Nature (in Farsi). TaherehJavahersaz (Tr.). Tehran: Roshd Publications. ##Arianpour, A. (1978). Freudism with References to Literature and Mysticism (in Farsi). Tehran: Pocketbooks. ##Esmaiilipour, M. (2018). “The Journey of the Female Protagonist in ‘We’ll Get Used to It’ Novel by ZoyaPirzad based on Maureen Murdoch's theory” (in Farsi). Mystical and Mythological Literature Quarterly Journal. Vol. 14. No. 51. pp. 13-48. ##Paknia, M., & Janfada, N. (2014). “Women's Writing Tradition: A Case Study of Two Generations of Iranian Women Authors (SiminDaneshvar and ZoyaPirzad)” (in Farsi). Journal of Women in Culture and Art. Vol. 6. No. 1. pp. 45-60. ##Pirzad, Z. (2004). We’ll Get Used to It (Farsi). Tehran: Markaz Publications. ##Pirzadnia, M., & Mortezaii, Z. (2015). “The Portrayal of Women in ‘We Are No Longer Your Maids’ and ‘We’ll Get Used to It’” (in Farsi). Quarterly Journal of Comparative Literature Studies. Vol. 9. No. 36. pp. 9-26. ##Turkmani Barandozi, W., & ChamaniGolzar, S. (2014). “Persona form the Perspective of ZoyaPirzad” (in Farsi). BaharestanSokhan. Vol. 11. No. 26. pp. 14-162. ##Cheraghi, Sh. (2006). A study and analysis of personality and characterization in the works of ZoyaPirzad and MoniroRavanipour (derived from the novels ‘We’ll Get Used to It’ and ‘Things We Left Unsaid’ by ZoyaPirzad and ‘Drowning’ and ‘Gypsy by the Fire’ by MoniroRavanipour) (in Farsi). Master’s Dissertation in Persian Language and Literature. Ilam University. ##Heydari, F., & Bahramian, S. (2010). “Women’s domination and submission in the works of Zoya Pirzad” (in Farsi). Journal of Literary Thoughts. Vol. 3. No. 6. pp. 125-145. ##Dadsetan, P. (1997). Adler and Writing of Adler (in Farsi). Tehran: Psychology Publications. ## Darabi, J. (2009). Personality Psychology Theories: A Comparative Approach (in Farsi). Tehran: Ravesh Publications. ##Rajabiab Gharreh Jagheh, Kh. (2016). A comparative study of the image of the woman in two novels by Haifa Bitar and two novels by ZoyaPirzad (Case study: ‘the Woman with Two Stories’, ‘Absolute Diaries’, ‘Things We Left Unsaid’, and ‘We’ll Get Used to It’) (in Farsi). Master’s dissertation in Persian Language and Literature. Kashan University. ##Siasi, A. (2000). Personality Theories or Schools of Psychology (in Farsi). Tehran: University of Tehran. ##Shafizadeh Barmi, S. (2017). Comparative analysis of the subject of women in the novels ‘Banat al-Riyadh’ by Raja Abdullah Al-Saleh and ‘We’ll Get Used to It’ by Zoya Pirzad (in Farsi). Master’s dissertation in Theology. Hakim Sabzevari University. ##Sanati, M. (2001). Psychological Analysis in Art and Literature (in Farsi). Tehran: Markaz. ##Taheri, Q., & LotfianAmirdehi, F. (2016). “Analysis of female self-awareness manifestations in the main character of ‘We’ll Get Used to It’ novel” (in Farsi). Contemporary Persian Literature. Vol. 6. No. 4. pp. 95-116. ##Arabzadeh, Z. (2017). Psychological critique of personality in four Persian novels based on Adler's birth order principles (the Symphony of the Dead, We’ll Get Used to It, Things We Left Unsaid, and Missing Soluch) (in Farsi). Master’s dissertation in Persian Language and Literature. Birjand University. ##Azimi, Z., & Mortazavi, J. (2015). “Study of women's concerns and problems in the novels ‘Things We Left Unsaid’ and ‘We’ll Get Used to It’ by Zoya Pirzad” (in Farsi). Journal of Literary Criticism Studies. Vol. 10. No. 39. pp. 113-137. ## Alizadeh, H. (2004). Alfred Adler in the scope of personality theory and psychotherapy (in Farsi). Tehran: Danjeh Publications. ##Fist, C. (2012). Personality Theories (in Farsi). Yahya Seyed Mohammadi (Tr.). Tehran: Ravan. ##Karim, Z. (2015). “Structural study of the ‘Apartment’ short story by Zoya Pirzad (plot structure, story structure, and narrative structure)” (in Farsi). In Second National Congress of Applied Research in Islamic Humanities. Gorgan. NasimMo'oud Cultural Institute. ##Karimi, Y. (2010). Personality Psychology (in Farsi). Tehran: Virayesh. ##Loeffler-Delachaus, M. (1985). The Secret Language of Fairy Tales (in Farsi). Jalal Sattari (Tr.). Tehran: Toos. ##Mirsadeghi, J. (2006). Elements of narrative (in Farsi). Tehran: Sokhan. ##Nasehi, A., & Raiisi, F. (2007). “A Review of Adler’s Theories” (in Farsi). Cognitive Science News. Vol. 9. No. 1. pp. 55-66. ##Najafi Arab, M. (2015). “Analysis and Critique of the novel ‘Things We Left Unsaid’ from the Perspectives of Language and Gender” (in Farsi). Bi-Quarterly Journal of Literary Sciences. Vol. 4. No. 6. pp. 181 - 212. ##Nikoubakht, N., et al. (2012). “The Process of the Female Style Development in the Works of Zoya Pirzad; an Analysis Based on Feminist Stylistics” (in Farsi). Literary Criticism Quarterly. Vol. 5. No. 18. pp. 119-125. ##Hall, W. (1990). Guide to the Theories of Great Psychologists (in Farsi). Ahmad Behpajooh & Ramadan Dolati (Tr.). Tehran: Roshd. ##Yahya Nejad Azizi, H. (2010). A Comparative Study of the Image of Women in the Novels ‘Gypsy by the Fire’ and ‘We’ll Get Used to It’ (in Farsi). Master’s dissertation in Persian Language and Literature. Mazandaran University.