هویت ممدوح در روایت‌های مدحی فرخی سیستانی: تکین‌نمایی و اصل برگزیدگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

قصیده، قالب اصلی ادبیات مدحی، یکی از رایج‌ترین ابزار تبلیغاتی و ایدئولوژیک دستگاه قدرت در جهان کلاسیک فارسی بوده است. در ادبیات فارسی قدیم، قصیدۀ مدحی در چارچوب یک روایت منظوم سعی می‌کند به پشتوانۀ گفتمان/ اندیشۀ سیاسی ایران‌شهری که اقتدار و مشروعیت شاه را با وجهی کاریزماتیک یا فرّه‌مند بازنمایی می‌کند، وی را جانشین خدا اعلام کند و هویتِ سوژۀ «شاه ـ ممدوح» را همسو با اقتدار مفروض چونان امری تکین و خدای‌گونه بنمایاند. در این نوشتار، به قصد تبیین کارکرد ایدئولوژیک قصیدۀ مدحی، چگونگی بازنمایی هویت شاه ـ ممدوح در مقام موجودی «ابرانسان» با تکیه بر نشانه‌شناسی سبک زندگی وی ــ سلیقه و مصرف ــ در قصاید فرخی‌سیستانی دلالت‌یابی و تفسیر شده است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد راوی قصاید فرخی در روایت‌های منظوم مدحی خود، سبک زندگی شاه ـ ممدوح و طبقۀ نیابتی وی را به‌صورت سه نوع سرمایۀ «بدنی»، «تملیکی» و «نهادینه‌شدۀ اجتماعی ـ فرهنگی» و در دو سطح، مصرف «مستقیم» و «نیابتی» بازنمایی می‌کند. برایند این بازنمایی شکل‌گیری هویت سوژۀ شاه ـ ممدوح در سه سطح تکین‌نماییِ «بی‌عیبی ـ نامیرایی»، «دارندگی ـ ناتمامی» و «عدالت ـ انضباط» است. موارد مذکور در مقام ویژگی‌‌های مفروضِ شاه برگزیده یا آرمانی، «تمنا ـ توقعِ» سیاسی ـ قدسیِ اغلبِ شاه ـ ممدوحان آن زمان به‌ویژه شاهان غزنوی بود که قصاید فرخی بنابه قصد یا رسالت هژمونیک خود، بخشی از آن را برآورده است. واژه‌های کلیدی: قصیده، فرخی‌سیستانی، اندیشۀ سیاسی ایران‌شهری، اصل برگزیدگی، شاه ـ ممدوح، سلیقۀ شاهی.

کلیدواژه‌ها


ادی، س. ک. (1347). آیین شهریاری در شرق. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب. ## اخوت، احمد (1387). دو بدن شاه: تأملاتی دربارۀ نشانه‌شناسی بدن و قدرت. تهران: خجسته. ## ایلمونن، کای (1393). تئوری‌های مصرف مبتنی بر جامعه‌شناسی مصرف. مترجمان کامبیز حیدرزاده و افشین رهنما‌فره‌خان‌بیگلو. تهران: نشر حکیم‌باشی. ## بوردیو، پی‌یر (1390). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی. ترجمۀ‌ حسن چاووشیان. تهران: نشر ثالث. ## پوویس، جاناتان (1389). اشرافیت. ترجمۀ فرزین آرام. تهران: شیرازه. ## دلوه‌کیو، ژرژیو (1395). عدالت: بررسی تاریخی ـ فلسفی. ترجمۀ مصطفی یونسی. آبادان: پرسش. ## خادمیان، طلیعه (1387). سبک زندگی و مصرف فرهنگی (مطالعه‌ای در حوزۀ جامعه‌شناسی فرهنگی و دیباچه‌ای بر سبک زندگی ایرانیان). تهران: مؤسسۀ فرهنگی ـ هنری جهان کتاب. ## رضی، هاشم (1376). وندیداد. ترجمه از متن اوستایی. مقدمه، تطبیق با ترجمۀ پهلوی، آوانویسی فارسی. تهران: فکر روز. ## زرین‌کمر، رضا، مرتضی محسنی، محمدرضا تاجیک و احمد غنی‌پورملک‌شاه (1394). «انحلال هویت مداح در هویت ممدوح: مطالعه‌ای برپایۀ اشعار مدحی فرخی در دستگاه غزنوی». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. ش 38. صص 129ـ152. ## سانتاگ، سوزان (1395). بیماری به‌مثابۀ استعاره. ترجمۀ احسان کیانی‌خواه. تهران: حرفۀ نویسنده. ## صحرایی، قاسم (1385). «ستایش و توصیف دو جولانگاه فرخی سیستانی در شاعری». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س 4. ش 7. صص 111ـ120. ## فاضلی، محمد (1382). مصرف و سبک زندگی. قم: صبح صادق. ## فرخی‌سیستانی، علی‌بن جولوغ (1393). دیوان حکیم فرخی سیستانی. با مقدمه و حواشی محمد دبیرسیاقی. تهران: نشر زوار. ## فریزر، جیمز جرج (1383). شاخۀ زرین: پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.## کاریگان، پیتر (1396). جامعه‌شناسی مصرف. ترجمۀ سعید صدرالاشرافی. تهران: نشر گل آذین. ## کرون، پاتریشیا (1393). جامعه‌های ماقبل صنعتی: کالبدشکافی جهان پیشامدرن. ترجمۀ مسعود جعفری‌جزی. تهران: نشر ماهی. ## کریگان، کیت (1394). جامعه‌شناسی بدن: نظریه‌های مدرن، پست‌مدرن، پساساختارگرایانه. ترجمۀ محسن ناصری‌راد. تهران: نقش‌ونگار. ## گرونو، یوکا (1392). جامعه‌شناسی سلیقه. ترجمۀ مسعود کیان‌پور. تهران: نشر مرکز. ## گرنفل، مایکل (1393). مفاهیم کلیدی پی‌یر بوردیو. ترجمۀ محمدمهدی لبیبی. تهران: نشر افکار. لوبرتون، داوید (1392). جامعه‌شناسی بدن. ترجمۀ ناصر فکوهی. تهران: نشر ثالث. ## مشکوه‌مقدس، دل‌آرام، محمد حجت و مجید حاجی‌زاده (1399). «تطبیق تقاضا از ممدوح در سبک خراسانی (منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی) با نگارگری سدۀ هشتم هجری». نشریۀ مطالعات هنر اسلامی. د 16. ش 38. صص 361ـ376. ## مؤیدحکمت، ناهید (1395). سرمایۀ فرهنگی: درآمدی بر رویکرد نظری و روش‌شناسی بوردیو. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ## موتنر، گرلینده (1397). گفتمان و مدیریت از دریچۀ تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمۀ روح‌اله عطایی. قم: نشر لوگوس. ## وبلن، تورستین (1383). نظریه طبقۀ تن‌آسا. با مقدمه‌ای از سی. رایت میلز. ترجمۀ فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی. ## Bourdieu, P. (2011). Distinction: a social critique of the judgement of taste (translated into Farsi by Hassan Chavoshian, Tehran: Sales Publications. ## Corrigan, P. (2017). The sociology of consumption (translated into Farsi by Saeed Sadralashrafi). Tehran: Gol Azin Publishing. ## Crone, P. (2014). Pre-industrial societies: anatomy of the pre-modern world (translated into Farsi by Masoud Jafari Jazi). Tehran: Mahi Publishing. ## Deloquieu, G. (2016). Justice: a historical-philosophical study (translated into Farsi by Mostafa Younesi). Abadan: Question. ## Eddy, S. K. (1968). The king is dead (translated into Farsi by F. Badrei). Tehran: Book Publishing and Translation Company. ## Farrokhi Sistani, A. (2014). Divan Hakim Farrokhi Sistani (in Farsi). Tehran: Zavar Publishing. ## Fazeli, M. (2003). Consumption and lifestyle (in Farsi) Qom: Sobh Sadegh. ## Frazer, J. (2004). The golden bough: a study in magic and religion (translated into Farsi by Kazem Firoozmand). Tehran: Agah. ## Grenfell, M. (2014). Pierre Bourdieu: key concepts (translated into Farsi by Mohammad Mehdi Labibi). Tehran: Afkar Publishing. ## Grunow, Y. (2013). The sociology of taste (translated into Farsi by Masoud Kianpour). Tehran: Markaz Publishing. ## Ilmonen, K. (2014). A social and economic theory of consumption (translated into Farsi by Kambiz Heidarzadeh and Afshin Rahnama Farah Khan Bigloo). Tehran: Hakim Bashi Publishing. ## Kerrigan, K. (2015). Sociology of the body: modern, postmodern, poststructuralist theories (translated into Farsi by Mohsen Naseri Rad). Tehran: Naghsh va Negar.## Khademian, T. (2008). Lifestyle and cultural consumption (a study in the field of cultural sociology and an introduction to the Iranian lifestyle). Tehran: Jahan-e-Kitab Cultural and Artistic Institute. ## Le Breton, D. (2013). La sociologie du corps (translated into Farsi by Nasser Fakuhi). Tehran: Third Publications. ## Meshkooh Moghaddas, D., Hojjat, M., & Hajizadeh, M. (2020). Matching the demand of Mamdouh in Khorasani style (Manouchehri Damghani and Farrokhi Sistani) with the painting of the eighth century AH. Journal of Islamic Art Studies, 38(16), 361- 376. ## Moayed Hekmat, N. (2016). Cultural fund: an introduction to Bourdieu's theoretical and methodological approach. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. ## Motner, G. (2018). Discourse and management through the perspective of critical discourse analysis (translated into Farsi by Ruhollah Atai). Qom: Logos Publishing. ## Okhovat, A. (2008). The two bodies of the king: reflections on the semiotics of the body and power. Tehran: Khojasteh## Powis, J. (2010). Aristocracy (translated into Farsi by Farzin Aram). Tehran: Shirazeh Publishing. ## Razi, H. (1997). Vandidad: translation from the Avestan text, Maqmeh, adaptation to the Pahlavi translation, Persian transliteration. Tehran: Fekr Rooz. ## Sahraei, Gh. (2006). Praise and description of Farrokhi Sistani's two movements in poetry. Journal of Persian Language and Literature, Sistan and Baluchestan University, 4, 111-120. ## Sontag, S. (2016). Illness as metaphor (translated into Farsi by Ehsan Kiani Khah). Tehran: The author's career. ## Veblen, T. (2004). The theory of the leisure class (translated into Farsi by Farhang Ershad). Tehran: Ney Publishing. ## Zarrinkamar, R., Mohseni, M., Tajik, M. & Ghanipour, A. (2015). Dissolution of the identity of the praiser in the identity of Mamdouh: a study based on the poems of Madhi Farokhi in the Ghaznavid system. Quarterly Journal of Language and Literature Research Persian, 38, 129-152.##