توصیف و روایت در رمان تاریخیِ لازیکا با تکیه بر نظریه توصیف‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

توصیف‌شناسی توصیف را نه بخشی ناچیز از روایت، بلکه دیدگاهی مستقل و چشم‌اندازی وسیع دربارۀ آنچه پیش‌تر روایت‌شناسان مطرح کرده بودند، درنظر می‌گیرد. این نظریه با طرح دستگاهی کاربردی برای تحلیل عملی متن ــ اعم از نظم و نثر و یا داستان و ناداستان ــ براساس مبنایی نظری و فکری پی‌ریزی شده ‌است تا از دریچه‌ای تازه نگاهی نو بر ادبیات بیفکند. توصیف‌شناسان بر‌آن‌اند که شناسایی بسیاری از زیبایی‏ها و ویژگی‏های متن ادبی از خلال بررسی شگردها و شیوه‏ها و ریزه‌کاری‌های کاربرد توصیف امکان‏پذیر است. در گذشته، توصیف فقط عنصری ایستا در روایت بود که موجب توقف یا دست‌کم کُند شدن سرعت حرکت روایت می‌شد و کارکرد عمدة آن نمایش صحنه و توضیح موقعیت داستان بود؛ اما امروزه توصیف‌شناسان با نگاه دقیق‌تر، از جزئیات بیشتری درمورد ساختار و محتوا، پویایی و ایستایی، سبک‌ و کارکردهای شناختی توصیف آگاهی یافته‌اند که هرکدام دارای زیرمجموعه‌هایی است؛ این جزئیات نقش حساس توصیف در متن را نشان می‌دهد. هدف این تحقیق نشان دادن انواع توصیف در رمان تاریخی لازیکا با تکیه بر نظریات توصیف‌شناسی است. کوشش شده است که نمونه‌ها و شواهد منحصراً از این رمان نباشد و در موارد لزوم، به سایر رمان‌های تاریخی هم‌عصر با اثر مورد بررسی هم استناد شود. از رهگذر این نگاه تطبیقی، نتایجی همچون وجود توصیف‌های پنهان درمقابل توصیف‌های صریح و ضمنی، توصیف‌های پیوسته دربرابر توصیف‌های گسسته، هم‌پایه بودن توصیف‌های عینی و ذهنی، کاربرد توصیف‌های شناختی و بسیاری دیگر از اقسام توصیف حاصل شد. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی و تطبیقی انجام شده ‌است.

کلیدواژه‌ها


احمدی‌شیخلر، احمد (1397). توصیف‌شناسی در ادبیات. رسالة دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه مازندران. مازندران. ##احمدی‌شیخلر، احمد (1399). «توصیف و انواع آن در نفثه‌المصدور برپایۀ نظریۀ توصیف‌شناسی». فصلنامۀ نقد و نظریۀ ادبی دانشگاه گیلان. د 5. ش 2. صص 5ـ33. ##امامی، نصرالله و قدرت قاسمی‌پور (1387). «تقابل عنصر روایتگری و توصیف در هفت‏پیکر نظامی». فصلنامۀ نقد ادبی. د 1. ش 1. صص 145ـ161. ##بصیرزاده، الهام، منوچهر تشکری و مهوش قویمی (1391). «بررسی توصیف و کارکردهای برجستۀ آن در رمان». نشریۀ ادب‌پژوهی گیلان. ش 19. صص 77ـ103. ##تادیه، ژان (1390). نقد ادبی در قرن بیستم. ترجمۀ مهشید نونهالی. تهران: نیلوفر. ##جلالی، علی (1391). شبهای بابل. تهران: دنیای کتاب. ##خسروی، محمدباقر (1374). شمس و طغرا. تهران: چاپ فجرالاسلام. ##رضوانیان، قدسیه و احمد احمدی‌شیخلر (1396). «توصیف در داستان رستم و سهراب». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 44. صص 1ـ31. ##داد، سیما (1395). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید. ##سیدحسینی، رضا (1381). مکتب‏های ادبی. تهران: نگاه. ##صنعتی‌زاده‌کرمانی، عبدالحسین (1397). دام‌گستران. تهران: دنیای کتاب. ##فتوحی، محمود (1392). سبک‏شناسی. تهران: سخن. ##کمالی، حیدرعلی (1394). افسانۀ تاریخی لازیکا. تهران: تمدن علمی. ##مارتین، والاس (1393). نظریه‌های روایت. ترجمۀ حسن شهبا. تهران: هرمس. ##میرجعفری، محدثه و محمدعلی خزانه‌دارلو (1395). «بررسی توصیف؛ نقش و تنواع آن در نفثه‌المصدور» در ویژه‌نامۀ همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه گیلان. گیلان. ##میرعابدینی، حسن (1377). صد سال داستان‌نویسی در ایران. تهران: نشر چشمه. ##Abbott, H. (2009). Narrativity. in Fotis Jannidis, Matı´as Martı´nez, John Pier Wolf Schmid(ed.), Handbook of Narratology. Cambridge: Cambridge University Press. ##Ahmadi Sheikhlar, A. (2019). Descriptive in literature (in Farsi). Ph.D. Thesis. University of Mazandaran. Mazandaran. ##Ahmadi Sheikhlar, A. (2021). “Description and its types in Nafta al-Masdoor based on descriptive theory” (in Farsi). Journal of Literary Criticism and Theory University of Guilan. Vol. 5. No 2. pp. 5-33. ##Barths, R. (1982). “An Introduction to the Structural Analysis of Narrative”. New Literary History. Vol. 6. N. 2. pp. 237-272. ##Basirzadeh, E., Tashakkori, M., & Ghavimi, M. (2013). “Study of the description and its outstanding functions in the novel” (in Farsi). Manouchehr Tashkari and Mahvash Ghavimi Guilan Literary Research. Vol. 19. pp. 77-103. ##Bernhart, W. (2007). “Functions of Description in Poetry” In Werner Wolf & Walter Bernhart (Eds.). Description in Literature and Other Media. Amsterdam - New York: NY. ##Dad, S. (2017). Dictionary of Literary Terms (in Farsi). Tehran: Morvarid. ##Emami, N., & Ghasemipour, Gh. (2009). “Confrontation of the element of narration and description in the Haft peykar” (in Farsi). Critical Journal of Tarbiat Modares University of Tehran. Vol. 1. No. 1. pp. 161-145. ##Fludernik, M. (2009). An Introduction to Narratology. London & New York: Routledge. ##Fotouhi, M. (2018). Stylistics (in Farsi). Tehran: Sokhan. ##Genette, G. (1982). “Frontiers of Narrative” In Alan Sheridan (Ed.). Figures of Literary Discourse. Translated by Alan Sheridan. New York: Columbia University Press. ## Gomel, E. (2014). Narrative Space and Time. New York and London: Routledge. ##Habib, M. A. R. (2005). A History of Literary Criticism from Plato to the Present. Blackwell Publishing. ##Hamon, P. (1982). “What is a Description” In Tzvetan Todorov (Ed.). R. Carter (Tr.). from 1st French publ. of 1968. French Literary Theory Today. Cambridge: University Press. ##Hewlett Koebl, J. (2006). The Poetics of Description. New York: Palgrave. ##Jalali, A. (2011). Shabhaye babel (in Farsi). Tehran: Book World. ##Kamali, H. A. (2016). Afsaneye Tarikhiye Lazika (in Farsi). Tehran: Scientific Civilization. ##Khosravi, M. B. (1997). Shams 'o Toghra (in Farsi). Tehran: Fajr al-Islam Press. ##Koskinen, M. (2008). Towards a poetics of Description. Pro gradue thesis. Dept. of Language and Translation English philology. University of Tampere. ##Nünning, A. (2007). “Towards a Typology, Poetics and History of Description in Fiction” In Werner Wolf & Walter Bernhart (Eds.). Description in Literature and Other Media. Amsterdam - New York: NY. ##Rezvanian, Q., & Ahmadi Sheikhlar, A. (2016). “Description in the story of Rostam and Sohrab” (in Farsi). Persian Language and Literature Research. No. 44. pp. 1-31. ##Sanatizadeh Kermani, A. (2019). Damgostaran (in Farsi). Tehran: Book World. ##Seyed Hosseini, R. (2003). Literary schools (in Farsi). Tehran: Negah. ##Tadié, J. (2010). Literary Criticism in the Twentieth Century (in Farsi). Mahshid Nonhali (Tr.). Tehran: Niloufar. ##Todorov, T. (2009). “Stractural Analysis of Narrative”. NOVEl: A for Um on Fiction. Vol. 3. No. 1(Autumn, 1969). pp. 70-76. Duke University Press. ##Wallace, M. (2015). Narrative theories (in Farsi). Hassan Shahba (Tr.). Tehran: Hermes. ##Wolf, W., & Bernhart, W. (2007). Description in Literature and Other Media. Amsterdam - New York: NY. ##