بررسی کاربرد مقوله‌های دستور شناختی در تحلیل شیوۀ روایت اشعار فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استادتمام، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

دستور شناختی، به‌مثابۀ یکی از جدیدترین رویکردهای مطالعۀ زبان، با تکیه بر مسئلۀ شناخت و فرایندهای ذهنی، زبان را با چشم‌اندازی معنامحور و مبتنی بر داده‌های علوم تجربی و شناختی بررسی می‏کند. مدعای اصلی پژوهش حاضر کاربردی بودن مبانی دستور شناختی در بررسی شیوۀ روایت اشعار فارسی است. برای اثبات این مدعا، نخست تلقیات اساسی دستور شناختی در مواجهه با مقوله‏های دستوری تبیین و سپس کاربرد هریک از مقوله‏های دستوری در تحلیل شیوۀ روایت اشعار برخی از شاعران مشهور بررسی شده است. دستور شناختی با اصالت بخشیدن به مسئلۀ زمان، مقوله‏های دستوری را برمبنای پویایی و فرایندی بودن دسته‏بندی می‏کند. از آنجا که مقولۀ فعل یکی از ارکان شعر فارسی است، شیوۀ ویژۀ مقوله‏بندی دستور شناختی می‏تواند شیوۀ روایت شعر را به‌شکلی ویژه و شناخت‏محور تحلیل کند. همچنین مقوله‏های زیرشاخۀ اسم و صفت، شامل صفت فاعلی و مفعولی، بیشترین نقش را در شیوۀ روایت ایفا می‏کند. اقتراح دربارۀ مدعای مطرح‌شده و بررسی صحت مدعا و آزمایش آن در متون شعر فارسی، دستاوردهای اصلی پژوهش حاضر است.

کلیدواژه‌ها


آبرامز، مایر هوارد (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمۀ سعید سبزیان. تهران: رهنما.##باطنی، محمدرضا (1395). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. چ 32. تهران: امیرکبیر. ##بهرامی‌خورشید، سحر (1398). دستور شناختی: مبانی نظری و کاربست آن در زبان فارسی. تهران: سمت. ##حافظ، شمس‏الدین محمد (1378). حافظ به سعی سایه. تصحیح هوشنگ ابتهاج. چ 6. تهران: کارنامه. ##خاقانی، بدیل‏بن‌علی (1388). دیوان خاقانی شروانی. به‌کوشش دکتر سید ضیاءالدین سجادی. چ 9. تهران: زوار. ##راسخ‌مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی: نظریه‏ها و مفاهیم. تهران: سمت. ##سعدی، مصلح‏بن‌عبدالله (1342). غزلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: اقبال. ##صفوی، کورش (1387). درآمدی بر معنی‏شناسی. تهران: سورۀ مهر. ##عطار، فریدالدین (1339). دیوان فریدالدین عطار نیشابوری. تصحیح سعید نفیسی. چ 3. تهران: کتابخانۀ سنایی. ##فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل امروز. تهران: سخن. ##نظامی گنجوی، الیاس‏بن‌یوسف (1313). لیلی و مجنون. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان. ##یعقوبی، رویا (1391). «روایت‏شناسی و تفاوت میان داستان و گفتمان: بر اساس نظریات ژرار ژنت». پژوهش‏نامۀ فرهنگ و ادب. ش 13. صص 289ـ311. ##Abrams, M. H. (2008). A glossary of literary terms (in Farsi). Saeed Sabzian (Tr.). Tehran: Rahnama. ##Attar, F. (1960). Collected work (in Farsi). Saeed Nafisi (Ed.). Tehran: Sanaee. ##Bahrami- Khorshid, S. (2020). Cognitive Grammar: Theoretical foundations, and application in persian (in Farsi). Tehran: Samt. ##Bateni, M. (2016). Description of Persian grammatical structure (in Farsi). Tehran: Amirkabir. ##Farshidvard, Kh. (2003). Contemporary Persian grammar (in Farsi). Tehran: Sokhan. ##Gibbons, A., & Whitely, S. (2018). Contemporary stylistics: language, cognition, interpretation. Edinburgh: Edinburgh University Press. ##Giovanelli, M., & Harrison, CH. (2013). Cognitive grammar in stylistics: a practical guide. London: Bloomsbury Academic. ##Hafez, Sh. (1999). Hafez be say-e saye (in Farsi). Houshang Ebtehaj (Ed.). Tehran: Karnameh. ##Khaghani, B. (2010). Collected work. Zia-oldin Sajjadi (Ed.). Tehran: Zovvar. ##Kövecses, Z. (2015). Where metaphors come from: Reconsidering context in metaphor. New York: Oxford University Press. ##Langacker, R. (1991). Foundations of cognitive grammar. California: Stanford University Press. ##Langacker, R. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. New York: Oxford University Press. ##Langacker, R. (2013). Essentials of cognitive grammar. New York: Oxford University Press. ##Nizami Ganjavi, E. (1934). Leili va Majnoon. Hasan vahid Dastgerdi (Ed.). Tehran: Armaghan. ##Rasekh Mahnad, M. (2011). An introduction to cognitive linguistics Theories and Concepts (in Farsi). Tehran: Samt. ##Saadi, M. (1963). Collected work. Mohammad Ali Foroughi (Ed.). Tehran: Eghbal. ##Safavi, K. (2009). An introduction to semantics (in Farsi). Tehran: Soore-ye- Mehr. ##Stockwell, P. (2002). Cognitive poetics: an introduction. London: Routledge. ##Ya’aghobi, R. (2012). “Narratology and the difference between fiction and dialogue based on the theories of Gerard Genette” (in Farsi). The Journal of Epic Literature. Vol. 8. No. 13. pp. 289-311. ##