بررسی حرکتی تولید معنا در گذار از روابط ترامتنیت در روایت «بوتیمار بی‌اشک» نوشته مهدی خطیبی با استفاده از نظریات نشانه‌معناشناسی گرماس و ترامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی، رشتۀ ادبیات محض، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادتمام، گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

دستور زبانِ روایت یکی از مهم‌‌ترین پارادایم‌های فهم معنای متن شناخته‌ می‌شود که به‌کمک آن می‌توان میزان درک از اثر هنری را افزایش داد. ارتباط میان نظریات مختلف نحوِ روایت باعث ارتقا دادن فهم، هم از آثار هنری و هم از شیوۀ نقد روایی آثار، و نیز گسترش علم نقد ادبی و هنری شود. ارتباط میان نشانه‌معناشناسی گِرِمس و ترامتنیت ژنت که هر دو نظریات مهمی در نحو روایت به‌شمار می‌آید، فهم جامعی را از این پدیده حاصل می‌کند که معنا می‌تواند در گذار از روابط ترامتنی در جهت تولید معنا استفاده شود. گِرِمس، نشانه‌معناشناس برجستۀ مکتب پاریس، در درک نحو روایی و تولید معنا کوشش‌های فراوانی کرده و درنهایت به الگو‌هایی برای تعریف داستان، روایت و معنا رسیده ‌است. دو نمونه از این الگو‌ها الگوی نحو روایی و الگوی مربع معنایی گِرِمس است. در این پژوهش، فرایند تولید معنا منطبق با نحو روایی بوتیمار بی‌اشک، نوشتۀ مهدی خطیبی که داستانی در ادبیات کودک و نوجوان است، بررسی شده است. همچنین در واکاوی روابط بینامتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، فزون‌متنیت و پیش‌متنیت داستان بوتیمار بی‌اشک از نظریات ترامتنیت و عناصر تعالی‌دهندۀ متن ژرار ژنت، نظریه‌پرداز شهیر فرانسوی، استفاده شده ‌است تا در حوزۀ نقد تطبیقی، به ارتباط این داستان با آثار ادبیات عرفانی ایران، ازجمله منطق‌الطیر عطار نیشابوری، پی برده‌ شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که داستان بوتیمار بی‌اشک که مطابق ساختار رواییِ پیشنهادی گِرِمس است، در تولید معنا منطبق بر چهارقطبی گِرِمس و مبتنی بر چهار قطب زندگی، نه ـ زندگی، فنا و نه ـ فنا عمل کرده ‌است. داستان مهدی خطیبی تحت تأثیر ادبیات عرفانی ایران و با الهام از منطق‌الطیر عطار نوشته شده ‌است و رگه‌هایی از ادبیات کهن و ژانر عرفانی در آن دیده می‌شود. این نوع روایت موجب ایجاد دوقطبی معنا شده‌ است و می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که نگاه به عناصر تعالی‌دهندۀ متن، در جذب و تولید معنا نقش بسزایی دارد.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1392). ساختار و تأویل متن. چ 15. تهران: نشر مرکز.## جلالی، مریم (1394). «مبانی نقد بینامتنیت در ادبیات تطبیقی کودک و نوجوان». نشریۀ جستار‌های ادبی. ش 189. صص 141ـ166.## خطیبی، مهدی (1387). بوتیمار بی‌اشک. تهران: آفرینش.## داودی‌مقدم، فریده (1393). «تحلیل نشانه ـ معناشناسی گفتمان در قصۀ یوسف علیه‌السلام». آموزه‌های قرآنی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 20. صص 175ـ192.## رحیمی، امین، سیده‌زهرا موسوی و مهرداد مروارید (1393). «نماد‌های جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار و مولوی». متن‌پژوهی ادبی. س 18. ش 62. صص 147-173.## دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. چ 2 (دورۀ جدید). ج 4. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.## شعیری، حمیدرضا (1388). مبانی معناشناسی نوین. چ 2. تهران: سمت.## شعیری، حمیدرضا، حسین‌علی قبادی و محمد هاتفی (1388). «معنا در تعامل تصویر، مطالعۀ نشانه ـ معناشناختی دو شعر دیداری از طاهره صفارزاده». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. س 6. ش 25. صص39ـ70.## شعیری، حمیدرضا، مجید رحیمی‌جعفری و سیدمصطفی مختابادامرایی (1391). «از مناسبات بینامتنی تا مناسبات بینارسانه‌ای بررسی تطبیقی متن و رسانه». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. د 3. ش 2. صص1ـ21.## شعیری، حمیدرضا، زهرا احسانی و مرتضی‌ بابک‌معین (1399). «تحلیل نظام روایی محافظه‌کاری و خطرپذیری: نظریۀ گفتمان خیزابی مطالعۀ موردی روایت همنوایی شبانۀ ارکستر چوب‌ها اثر رضا قاسمی». دوفصلنامۀ روایت‌شناسی. س 4. ش 7. صص1ـ32.## عباسی، علی (1393). روایت‌شناسی کاربردی (تحلیل زبان‌شناختی روایت: تحلیل کاربردی بر موقعیت‌های روایی، عنصر پیرنگ و نحو روایی در روایت‌ها). چ 2. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات.## عباسی، علی (1395). نشانه ـ معناشناسی روایی مکتب پاریس: جایگزینی نظریات مُدلیته‌ها بر کنشگران: نظریه و عمل. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات.## عباسی، علی و میترا مرادی (1396). «بررسی تولید معنا در نظام گفتمانی روایی در رمان و اگر حقیقت داشت اثر مارک لوی براساس الگوی مطالعاتی گرماس». مجلۀ نقد و زبان خارجی. د 14. ش 19. صص 250ـ278.## عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1394). منطق‌الطیر. مقابله و تصحیح دکتر احمد خاتمی. چ 3. تهران: سروش.## کنعانی، ابراهیم (1398). «تحلیل شعر ’مرگ ناصری‘ با الگوی برخورد منِ غالب با دیگریِ مغلوب از منظر لاندوفسکی». دوماهنامۀ جستارهای زبانی. د 10. ش 3. صص 143ـ168.## گرمس، آلژیرداس ژولین (1398). نقصان معنا (عبور از روایت‌شناسی ساختارگرا). ترجمه و شرح حمیدرضا شعیری. تهران: نشر خاموش.## نامورمطلق، بهمن (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 56. صص 84ـ98.## نامورمطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن. [برداشت از مقالۀ مریم جلالی، 1394]## هاتفی، محمد (1399). «دگردیسی نشانه‌معناشناختی ’شایعه‘ در نظام‌های گفتمانی». فصلنامۀ زبان‌پژوهی. س 13. ش 40. صص 143ـ166.## Abbassi, A. (2014). Applied narratology (linguistic analysis of narrative: Applied analysis of narrative situations, narrative elements and narrative syntax in narratives (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University of Tehran.## Abbassi, A. (2016). Narrative semiotics of the Paris school: replacing the theories of modalities with actors: theory and practice (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University of Tehran.## Abbassi, A., & Moradi, M. (2017). “Investigating the production of meaning in the narrative discourse system in the novel "If the truth was true" by Mark Levy based on the study model of Garmas” (in Farsi). Criticism and Foreign Language Magazine. Vol. 14. No. 19. pp. 250-278.## Ahmadi, B. (2013). “The text- structure and textural interpretation” (in Farsi). Tehran: Markaz.## Attar, F. (2015). Mantegh-alteir. Ahmad Khtami (Ed.). Tehran: Soroush.## Davoudi Moghadam, F. (2014). “Analyzing the semiotics-semantics of discourse in the story of Yusuf” (in Farsi). Quranic teaching of razavi university of Islamic Sciences. No. 20. pp. 175-192.## Dehkhoda, A. (1998). Dehkhoda dictionary (in Farsi). Tehran: University of Tehran.## Greimas, A. (2018). Lack of meaning (transcending structurealist narratology). H. Shairi (Tr.). Tehran: Khamoush.## Hatefi, M. (2019). “Metamorphosis of the semantic sign of “rumor” in discourse systems” (in Farsi) Scientific Rsearch Quarterly of Al-zahra University .Vol. 13. No. 56. pp. 143-166.## Jalali, M. (2015). “Basics of intertextual criticism in comparative children's literature” (in Farsi). Literary essays of scientific-research magazine. No. 189. pp. 141-166.## Kanani, E. (2017). “Analyzing the poem "Naseri's Death" with the pattern of the dominant me dealing with the defeated other from Landofsky's point of view” (in Farsi). Bimonthly Scientific Research Journal of Language Essays. Vol. 10. No. 3. pp. 143-168.## Khatibi, M. (2008). Butimar biyashk (in Farsi). Tehran: Afarinesh.## Mirenayat, S. A., & Soofastaei, E. (2015). “Gerard Genette and the Categorization of Textual Transcendence”. Mediterranean Jornal of Social Sciences. MCSER Publishing, Rome-Italy. Vol. 6. No. 5. pp. 532-537.## Namvarmotlagh, B. (2006). “Transtextuality is the study of the relationships of a text with other texts” (in Farsi). Journal of Humanities. No. 56. pp. 84-98.## Namvarmotlagh, B. (2010). An introduction ti intertextuality: Theories and applications (in Farsi). Tehran: Sokhan.## Rahimi, A., Mousavi, Z., & Morvarid, M. (2014). “Animal symbols of the soul in mystical texts based on the works of sanai, attar and molavi” (in Farsi). Literary research text. No. 62. pp. 147-173.## Shairi, H. (2009). Basics of modern semantics (in Farsi). Tehran: Samt.## Shairi, H., Ehsani, Z., & Morteza Babak, M. (2020). “Analysis of the narrative system of conservatism and risk-taking: the discourse theory of Khizabi, a case study of the nocturnal harmony narrative of Choubha Orchestra by Reza Ghasemi” (in Farsi). Two Quarterly Journals of Narratology. Vol. 4. No. 7. pp. 1-32.## Shairi, H., Ghobadi, H., & Hatefi, M. (2009). “Meaning in image interaction, a semiotic-semantic study of two visual poems by Tahereh Safarzadeh” (in Farsi). Literary Research Quarterl. Vol. 6. No. 25. pp. 39-70.## Shairi, H., Rahimi Jafari, M., & Mokhtabad Amraei, M. (2012). “From interethnic relations to intermedia relations, a comparative study of text and media” (in Farsi). Literary Research Quarterl. Vol. 3. No. 2. pp. 1-21.##