تحلیل نشانه-معناشناسی روایی در نمایشنامۀ «آی بی کلاه، آی باکلاه» اثر غلامحسین ساعدی بر اساس مربع معنایی و تنشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشتۀ مطالعات تئاتر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد، گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش درصدد است به چگونگی تولید معنا در نمایشنامۀ «آی بی‌کلاه، آی باکلاه» نوشتۀ غلامحسین ساعدی پاسخ دهد و بدین منظور، ابتدا «مربع معنایی» اثر بر اساس نظریات ژولین گرمس تحلیل شده و مشخص می‌گردد حرکت از قطب انفعال به فعالیت آغاز شده، ولی در میانۀ راه دچار شکست می‌شود. پس با اینکه «مربع معنایی» لایه‌ای از معنا را نشان می‌دهد، قادر به نمایش ارزش‌های تماتیک اثر نیست. و برای دست یافتن به لایه‌های دیگر، از «مربع تنشی» ژاک فونتنی استفاده می‌شود که در آن، برخورد دو محور کمی و کیفی، دو ارزش مبارزه‌طلبی و راحت‌طلبی را نمایان می‌سازد. بدین‌صورت، هم «مربع معنایی» و هم «مربع تنشی» در جهت تحکیم درون‌مایۀ نمایشنامه عمل می‌کنند که همان نتیجۀ مرگبار انفعال است، ولی ارزش-گذاری عاطفی که در تحلیل گفتمان عاطفی صورت پذیرفته، تنها از طریق «مربع تنشی» امکان‌پذیر است. این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی سودجسته است.

کلیدواژه‌ها


آزند، یعقوب، رضا دادویی و حمیدرضا بسحاق (1398). «مفهوم هویت در نمایشنامۀ «آی با کلاه، آی بی‏کلاه» اثر غلامحسین ساعدی از منظر تئوری بازتاب». تئاتر. ش 78. صص 85ـ104.## اسماعیلی، عصمت، حمیدرضا شعیری و ابراهیم کنعانی (1391). «رویکرد نشانه‌معناشناختی فرایند مربع معنایی به مربع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی». پژوهش‏های ادب عرفانی. ش 23. صص 69ـ94.## پاکتچی، احمد، حمیدرضا شعیری و هادی رهنما (1394). «تحلیل فرایندهای گفتمانی در سورۀ «قارعه»، با تکیه بر نشانه‏شناسی تنشی»، دوماهنامۀ جستارهای زبانی. د 6. ش 4 (پیاپی 25). صص 39ـ68.## ثواب، فاطمه و محمدعلی محمودی (1394). «عبور از مربع معنایی گریماس و صعود با نردبان معنایی». نقد ادبی. ش 31. صص41ـ64.## داودی‌مقدم، فریده (1392). «تحلیل نشانه‌معناشناختی شعر «آرش کمانگیر» و «عقاب» تحول کارکرد تقابلی زبان به فرایند تنشی». جستارهای زبانی. ش 13. صص105ـ124.## دستغیب، عبدالعلی (1354). نقد آثار غلامحسین ساعدی. چ 3. تهران: چاپار.## ساعدی، غلامحسین (گوهر مراد) (1351)؛ آی بی‏کلاه، آی باکلاه. چ 3. تهران: نیل.## سرسنگی، مجید، صادق رشیدی و فرهاد امینی (1399). «سازوکار مواجهه با دیگری در نمایشنامۀ «آی بی‏کلاه، آی باکلاه» با رویکرد نشانه‏شناسی فرهنگی». جامعه‏شناسی هنر و ادبیات. س 12. ش 23. صص45ـ658.## شعیری، حمیدرضا (1391). نشانه‌معناشناسی دیداری ـ نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.## شعیری، حمیدرضا (1398). تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناختی گفتمان. چ 7. تهران: سمت.## عباسی، علی (1395). نشانه‌معناشناسی روایی مکتب پاریس: جایگزینی نظریۀ مدلیته‏ها بر نظریۀ کنشگران: نظریه و عمل. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.## عباسی، علی و هانیه یارمند (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه‌معناشناختی ماهی سیاه کوچولو». جستارهای زبانی. ش 7. صص147ـ172.## قدمیاری، محمد، سیدجعفر حمیدی و سیدمحمود سیدصادقی (1399). «نقد و تحلیل روایت حکایت «زن صالحه که شوهرش به سفر رفته بود» در الهی‏نامۀ عطار براساس نظریۀ گریماس». شعرپژوهی. (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. س 12. ش 2. صص188ـ213.## http://wiki.ahlolbait.com/آیه_19_سوره_احزاب#الهی%20قمشه%E2%80%8Cای## Abbasi, A. (2016). Narrative Semiotics of Paris School: Substitution of Actants Theory with Modalities Theory: Theory and Practice (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University.## Abbasi, A., & Yarmand, H. (2011). "Transition from the Semantic Square to Tension Square in the Case Study of “Mahi Siahe Kocholo”" (in Farsi). Linguistic Essays. No. 7. pp. 147-172.## Azand, Y., Daduyi, R., & Beshagh, H. (2019). "The concept of identity in the play "A Ba Kolah, a BiKolah" by Gholam Hossein Saedi from the perspective of reflection theory" (in Farsi). Theatre Quarterly. No. 78. pp. 85-104.## Dastgheib, A. (1975). The Criticism of Gholamhossein Saedi’s Works (in Farsi). 3th Ed. Tehran: Chapar.## Davoudi Moghadam, F. (2013). "The Semiotics Analysis of “Arash Kamangir” and “Oghab” Poems: The Transformation of Mutual of Language Function to Tensional Process" (in Farsi). Linguistic Essays. No. 13. pp. 105-124.## Esmaeili, E., Shaeiri, H., & Kan’ani, E. (2012). "A Semiotic Approach to Daghughi Tale of Mathnavi (from semiotic square to tension square)" (in Farsi). Research of Mystical Literature. No. 78. pp. 69-94.## Ghadamyari, M., Hamidi, J., & Seyyed Sadeghi, M. (2020). "Criticism and analysis of the narration of the story "The virtuous woman whose husband had gone on a journey" in Elahi Nameh Attar based on the theory of Garmas" (in Farsi). Poetry Studies. Vol. 12. No. 2. (Consecutive No. 44). pp. 188-213.## Pakatchi, A., Shaeiri, H., & Rahnama, H. (2015). "Tensive Semiotics of Discourse in Surat Al-Qāriah; A New Approach in Semiotics of the Qurānic Discourse" (in Farsi). Linguistic essays. No. 4. (Consecutive No. 25). pp. 39-68.## Saedi, Gh. (1972). A bikolah, A bakolah (in Farsi). 3th Ed. Tehran: Nil.## Sarsangi, M., Rashidi, S., & Amini, F. (2020). "Mechanism of encountering with other in the play ā-yi bā kulāh ā-yi bī kulāh Based on cultural semiotics approach" (in Farsi). Sociological Journal of Art and Literature. Vol. 12. No. 23. pp. 45-68.## Savab, F., & Mahmoudi, M. (2015). "Passing through the Semiotic square of Greimas and ascending by the Semiotic Ladder" (in Farsi). Literary Criticism. No. 31. pp. 41-64.## Shairi, H. (2012). Visual Semantics: Theory and Analysis of Artistic Discourse (In Farsi). Tehran: Sokhan.## Shairi, H. (2019). Semiotic Analysis of Semiotics (in Farsi). 7th Ed. Tehran: Samt.##