واکاوی زاویة دید در داستان ابراهیم خلیل علیه‌السلام بر اساس نظریة ژاک فونتنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه آموزش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

چکیده

زاویة دید شگردی است که نویسنده یا گفته‏پرداز آن را به‌کار می‏گیرد تا علاوه بر اینکه گفتمان خود را جذاب و متنوع نماید، هدف خود را برای مخاطب یا خواننده پذیراتر کند. ژاک فونتنی، نشانه‌معناشناس مشهور فرانسوی، با بهره‎گیری از نظریه‎ها و رویکردهای نشانه‌معناشناسی و تحلیل گفتمان به زاویة دید پرداخته است. وی انواع زاویة دید را برحسب شگردهایی بررسی می‏کند که گفتمان در نشان دادن آن‌ها به‌کار می‏برد. این زاویۀ دیدها عبارت‏ است از: زاویة دید جهان‏شمول، تسلسلی، گزینشی، جزءنگر یا ویژه، موازی و رقابتی ـ کشمکشی. در مقالۀ حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی، این زاویۀ دیدها در داستان ابراهیم خلیل (در آیات روایی و داستانی مرتبط با ایشان در قرآن) بررسی شده است. بر این اساس، پرسش تحقیق عبارت است از: «قرآن برای بیان داستان ابراهیم خلیل از کدام زاویۀ دید و چگونه استفاده کرده است؟ یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد انواع زاویۀ دید ژاک فونتنی در آیات مرتبط، براساس غایتمندی و اثرگذاری و القای معنای مورد نظر به مخاطب به‌کار رفته است. همچنین به‌اقتضای مجادله و استدلال‏آوری ایشان در برابر مردم بت‏پرست و مشرک و پادشاه ستمگر آن‌ها، طبیعی است که زاویة دید متناسب با این غایتمندی، کشمکشی ـ رقابتی است که به‌مراتب حضور پررنگ‏تری در روایت دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.## آژند، یعقوب (1375). «دربارة ادبیات داستانی: فرهنگ اصطلاحات ادبیات داستانی». ماهنامة ادبیات داستانی. س 4. ش 39. صص 26ـ34.## آقاحسینی، حسین و سمانه زراعتی (1389). «بررسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم در متون تفسیری و عرفانی (تا قرن هفتم هجری)». الهیات تطبیقی. س 1. ش 2. صص 41ـ64.## پورنداف حقی، شیوا و دیگران (1394). «زاویۀ دید در سه داستان کوتاه از بیژن نجدی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 39. صص 127ـ152.## تقوی، هدیه (1399). «کنش گفتمانی حضرت ابراهیم (ع) با مخالفان در قرآن کریم براساس طبقه‌بندی کنش‏های گفتاری سرل». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. س 17. ش 2. صص 1ـ31.## جلالی طحان، زهرا و شهلا خلیل‌اللهی (1395). «نشانه ـ معناشناسی زاویه‎های دید در داستان ’صلح‘ براساس نظریة ژاک فونتنی». جستارهای زبانی. س 7. ش 1. صص 1ـ16.## حسن‏پور دهنوی، ارسلان، گیتی تاکی و صاحبعلی اکبری (1397). «بررسی مناظرات حضرت ابراهیم در قرآن از منظر رویکرد پرگما ـ دیالکتیک». جستارهای زبانی. د 9. ش 6. صص 241ـ265.## داوودی‏مقدم، فریده (1392). «بازنمایی انسجام در داستان حضرت ابراهیم (ع) براساس تحلیل نشانه ـ معناشناسی گفتمانی» در هفتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. صص 760ـ772.## رفعت‌خواه، فاطمه و مهیار علوی‏مقدم (1399). «تحلیل نشانه ـ معناشناسیِ زاویة دید در منظومة عاشقانۀ ورقه و گلشاه عیوقی براساس الگوی ژاک فونتنی». پژوهشنامۀ ادب غنایی. س 18. ش 34. صص 143ـ164.## روشنفکر، کبری، زینب جرونده و افشین جرونده (1398). «بررسی داستان بت‏شکنی و در آتش افکنده شدن حضرت ابراهیم برپایة الگوی روایی گریماس». مطالعات سبک‏شناختی قرآن کریم. س 3. ش 1. صص 11ـ31.## شعیری، حمیدرضا (1395). تجزیه تحلیل نشانه معناشناختی گفتمان. چ 5. سمت: تهران.## شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). ققنوس راهی به نشانه ـ معناشناسی سیال. تهران: علمی و فرهنگی.## شیخ صدوق، محمدبن‌على (ابن‌بابویه) (1362). الخصال. محقق علی‌اکبر غفارى. ج 2. قم: جامعۀ مدرسین.## طاهری‏نیا، علی‏باقر و دریانورد مریم (1393). «تحلیل ساختار عنصر گفتگو در داستان حضرت ابراهیم در قرآن کریم». پژوهش‏های قرآنی در ادبیات. س 1. ش 2. صص 27ـ51.## طباطبایی، محمدحسین (بی‏تا). المیزان فی تفسیر القرآن. المجلد 7. منشورات: اسماعیلیان.## علوی، فاطمه و دیگران (1394). «سبک‏شناسی انتقادی زاویة دید در داستان کوتاه ’مردی که برنگشت‘». نشریۀ ادب و زبان (نثرپژوهی ادب فارسی). س 18. ش 38. صص 265ـ289.## علیزاده منامن، عیسی و دیگران (1399). «بررسی ساختار داستان حضرت ابراهیم و لوط در قرآن کریم و عهد عتیق براساس الگوی سیمپسون». پژوهش‏های علم و دین. س 11 ش 2. صص 107ـ128.## عمادزاده، حسین (1383). تاریخ انبیاء ازآدم تا خاتم و قصص قرآن. چاپ 2. تهران: اسلام.## محمودی بختیاری، بهروز و ساغر منشی (1397). «دیالوگ دراماتیک در قرآن کریم در چارچوب نظریۀ گفتمانی: بررسی موردی رخداد گفتاری حضور فرشتگان در منزل حضرت ابراهیم (ع)». پژوهش‏های زبان‏شناختی در زبان‏های خارجی. د 8. ش 2. صص 369ـ387.## ملک‏لو، صدیقه و دیگران (1397). «تحلیل انتقادی دیدگاه برخی خاورشناسان دربارة تفاوت چهرة ابراهیم و اسماعیل در سور مکی و مدنی». مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی. س 2. ش 1. صص 97ـ118.## میرصادقی، جمال (1391). زاویة دید در داستان. تهران: سخن.## نصیری، روح‏اله، مهدی مطیع و مهناز امیری (1399). «بازسازی معناهای عاطفی در فرایند ارزشی گفتمانی داستان ابراهیم؛ با رویکرد نشانه ـ معناشناختی». جستارهای زبانی. د 11. ش 2. صص 177ـ203.## Holy Quran.## Aghahosseini, H., & Zeraati, S. (2010). “The Abraham Story in Comparison to the Mystical and Hermeneutic Persian Texts up to the Tenth Century, a Comparative Study” (in Farsi). Comparative Theology. Vol. 1. No. 2. pp. 41-64.## Alavi, F. et al. (2016). “Critical Stylistics of Point of View in the Short Story ‘The Man Who…’” (in Farsi). Journal of Prose Studies in Persian Literature. Vol. 18. No. 38. pp. 265-289.## Alizadeh, I. et al. (2020). “A study of the structure of the story of Abraham and Lot in the ‎Holy Quran and the Old Testament based on Simpson's model” (in Farsi). Science and Religion Research. Vol. 11. No. 2. pp. 107-128.## Azhand, Y. (1996). “About Fiction: A Dictionary of Fiction Terms” (in Farsi). Fiction Literature. Vol. 4. No. 39. pp. 26-34.## Davoudi Moghadam, F. (2014). “Representation of coherence in the story of Abraham based on Analysis of Discourse Semiotic” (in Farsi) in 7th Persian Language and Literature Research Conference. pp. 760-772.## Emadzadeh, H. (2004). History of the Prophets (in Farsi). Tehran: Islam.## Hassanpour Dehnavi, A., Taki, G., & Akbari, S. (2019) “Analysis of Abraha’'s Debates in the Holy Quran Based on Pragma-Dialectic Approach” (in Farsi). Language Related Research. Vol. 9. No. 6. pp. 241-265.## Jalali Tahan, Z., & Khalilollahi, S. (2016). “Semiotique point of view in the story of "peace" According to Jacques Fontanille” (in Farsi). Language Related Research. Vol. 7. No. 1. pp. 1-16.## Mahmoodi Bakhtyari, B., & Maneshi, S. (2018). “Dramatic Dialogue in Holy Quran Based on discourse theory” (in Farsi). Journal of Foreign Language Research. Vol. 2. No. 8. pp. 369-387.## Maleklou, S. et al. (2018). “Critical Analysis of the Viewpoint of Some Orientalists on the Difference between the figure of Abraham and Ishmael in Meccan and Medinan chapters” (in Farsi). Quranic Studies and Islamic Culture. Vol. 2. No. 1. pp. 97-118.## Mirsadeghi, J. (2012). Point of view in the story (in Farsi). Tehran: Sokhan.## Nasiri, R. A., Moti, M., & Amiri, M. (2020). “Reconstructing Affective Meanings in the Axiological Discursive Process of Abraham's Quranic Story: A Semiotic Approach” (in Farsi). Language Related Research. Vol. 11. No. 2. pp. 177-203.## Poornaddaf Haghi, Sh. Et al. (2016). “Point of View in Three stories in ‘Bizhan Najdi’” (in Farsi). Persian Language and Literature Research. Vol. 13. No. 39. pp. 127-152.## Rafatkhah, F., & Alavi Moghadam, M. (2020). “Analysis of sign-semantics ‘point of view’ in romantic poem of Ayyuqi’s Vargheh va Golshah Base on Jacques Fontaine’s Patter” (in Farsi). Journal of Lyrical Literature Researches. Vol. 18. No. 34. pp. 143-164.## Roshanfekr, K., Jervandeh, Z., & Jervandeh, A. (1999). “A Review of the story of breaking idol and thrown into the fire of Hazrat Ibrahim based on the Grimas narrative patter” (in Farsi). Stylistic Studies of the Holy Quran. Vol. 3. No. 1. pp. 11-31.## Shairi, H. R. (2016). Analysis of Semiotics of Discourse (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shairi, H. R., & Vafaei, T. (2010). A Path to the Dynamic Semiotics, a Case Study on the Nim’'s Poem: Qoqnous. Tehran: `Elmi va Farhangui.## Sheikh Sadooq, M. (1982). Al-Khisal (in Arabic). Qom: Jameeh Modarresin.## Tabatabaei, S. M. H. (no data). Al-Mizan fi tafsir al-Quran (in Arabic). Tehran: Esmaeilian.## Taheri Nia, A. B., & Daryanavard, M. (2014). “The Analysis of the Element of Dialogue in the Story of Prophet Ibrahim in the Holy Koran” (in Farsi). Journal of Quranic Studies in Literature. Vol. 1. No. 2. pp. 51-27.##