تأثیر عناصر داستانی در روایت پردازی - مطالعة موردی مقایسة حکایت «نرد بازی کردن طغانشاه» در چهارمقاله، تذکره الشعرا و لطایف الطوایف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

عناصر داستانی مهمترین ابزار برای روایت پردازی هستند، بسیارند روایت هایی که مضمون و موضوع مشترک دارند ولی راویان مختلف در زمان های گوناگون به شکل های متفاوت آنها را بازروایت کرده اند. حکایت «نرد بازی کردن طغانشاه» در قرن ششم توسّط نظامی عروضی روایت شده است، بعد از آن دولتشاه سمرقندی در قرن نهم و در قرن دهم فخرالدّین علی صفی آن را تکرار کرده اند. یکی از عواملی که باعث تغییر در روایت پردازی راویان مختلف از یک روایت می شود استفاده، عدم استفاده و یا نوع بهره گیری راویان از عناصر داستانی در روایت است. در این پژوهش سه روایت مذکور، از نظر ساختار روایت، شخصیّت پردازی، صحنه پردازی و درونمایه با هم مقایسه شده اند. روایت های مذکور تفاوت هایی در شیوه های روایت پردازی دارند، این تفاوت ها به دلیل نوع به کارگیری عناصر داستانی در آنها است. در بررسی تحلیلی- مقایسه ای با استناد به روش کتابخانه ای و بر اساس شیوة یادداشت برداری، مشخص گردید حجم روایت چهارمقاله نسبت به دو روایت دیگر بیشتر است. شخصیّت پردازی فقط در دو روایت نظامی و صفی دیده می شود که در روایت نظامی قویتر است. صحنه پردازی در هر سه روایت ضعیف است و نوع بیان درونمایه در سه روایت با هم فرق می کند. میزان و چگونگی کابرد عناصر داستانی باعث تغییر در نوع روایت پردازی می شود.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.## احسانی، زهرا و دیگران (1399). «تحلیل نظام روایی محافظه‌کاری و خطرپذیری، نظریة گفتمان خیزابی مطالعة موردی روایت همنوایی شبانة ارکستر چوب‏ها اثر رضا قاسمی». دوفصلنامة روایت‏شناسی. س 4. ش 7. صص 1ـ32. ## اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.## بامشکی، سمیرا (1391). روایت‏شناسی داستان‏های مثنوی. هرمس: تهران.## بوشهری‏پور، هرمز (1384). دانشنامة زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج 3. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.## بی‏نیاز، فتح‏‌الله (1394). درآمدی بر داستان‏نویسی و روایت‏شناسی، با اشاره‏ای موجز به آسیب‏شناسی رمان و داستان کوتاه ایران. چ 6. تهران: افراز. پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت‌شناسی قصه‏های پریان. ترجمة فریدون بدره‏ای. تهران: توس.## پیشگو، حسین و احمد قویدل حیدری (1399). «بررسی عناصر داستانی در رمان سالهای ابری». پژوهش‏های معاصر در علوم و تحقیقات. س 2. ش 16. صص1 ـ16.## پورنامداریان، تقی (1399). در سایۀ آفتاب. تهران: سخن.## تولان، مایکل (1386). روایت‏شناسی: درآمدی زبان‏شناختی ـ انتقادی. ترجمة فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.## حرّی، ابوالفضل (1392). جستارهایی در باب نظریة روایت و روایت‏شناسی. تهران: خانۀ کتاب.## جان، مانفرد (1397). روایت شناسی: مبانی نظریة روایت. تهران: ققنوس.## جلالی پندری، یدالله (1384). دانشنامة زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج 4. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.## دهرامی، مهدی و محسن اکبری‏زاده (1399). «روایت‌شناسی جملۀ معترضه در تاریخ بیهقی». نشریۀ نثرپژوهی ادب فارسی. د 23. ش 47. صص 53ـ73.## رازقی، ثریا (1384). دانشنامة زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج 8. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.## ریمون‌کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.## رهنما، هوشنگ (1394). درآمدی بر روایت‌شناسی. تهران: هرمس.## زمردی، حمیرا (1393). «نگاهی به محتوای چهارمقالۀ نظامی عروضی و آرای دیگران درباب آن». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. س 7. ش 2. صص 111ـ121.## سمرقندی، دولتشاه (1366). تذکره‏الشعرا. چ 2. تهران: پدیدۀ خاور.## شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.## شعیری، حمیدرضا (1394). «مقاومت، ممارست، مماشات گفتمانی: قلمروهای گفتمان و کارکردهای نشانه‌معناشناختی آن». مجلۀ جامعه‏شناسی ایران. د 16. ش 1. صص 110ـ128.## عباسی، علی (1393). روایت‏شناسی کاربردی: (تحلیل زبان‏شناختی روایت: تحلیل کاربردی بر موقعیت‏های روایی، عنصر پیرنگ، و نحو روایی در روایت‏ها). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.## عبداللهیان، حمید (1381). «داستان و شخصیت‏پردازی در داستان». مجلۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 162 .صص 409ـ425.## عرب یوسف‏آبادی، فائزه (1399). «راوی در آسوکه‏های سیستان». دوفصلنامة روایت‏شناسی. س 4. ش 8. صص 237ـ261.## علوی‏پور، ملیحه و دیگران (1400). «تخریب لنگرهای کنشی معنا: تحلیل تلاطم شوِشی در گفتمان ادبی مطالعة موردی این سگ می‏خواهد رکسانا را بخورد». ادبیات پارسی معاصر. س 11. ش 1. صص 181ـ205.## صفی، فخرالدین علی (1393). لطایف‏الطوایف. به تصحیح حسن نصیری جامی. تهران: مولی.## فرهنگی، سهیلا (1391). «یک حکایت و چهار روایت». مطالعات داستانی. س 1. ش 2. صص 67ـ80.## فولادی، فاطمه و دیگران (1400). «بازنمایی شیوة روایت‏پردازی رمان پسامدرن براساس انگارة زبان‏شناختی ـ ادبی سیمپسون: مطالعة موردی رمان شب‌شکن». دوفصلنامة روایت‏شناسی. س 5. ش 9. صص 335ـ360.## معین، مرتضی‏بابک (1398). «تحلیل چهار نظام زبانی فضایی با تکیه بر نظام‏های معنایی تعاملی اریک لاندوفسکی». جستارهای زبانی. د 10. ش 5. صص 49ـ72.## میرصادقی، جمال (1380). عناصر داستان. چ 4. تهران: سخن.## نبی‏لو، علیرضا و منوچهر اکبری (1386). «تحلیل عناصر داستانی طوطی‌نامه». فصلنامة پژوهش‏های ادبی. س 5. ش 18. صص 141ـ163.## نحوی، اکبر (1390). «نقد روایتی از چهارمقاله دربارة زندگانی فردوسی». جستارهای ادبی. س 44. ش 3. صص 185ـ220.## نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1387). چهارمقاله و تعلیقات. به تصحیح علامه قزوینی و محمد معین. تهران: صدای معاصر.## یونسی، ابراهیم (1365). هنر داستان‏نویسی. تهران: امیرکبیر.## Abbasi, A. (2013). Applied narratology: (Linguistic analysis of narrative: applied analysis of narrative situations, narrative elements, and narrative syntax in narratives) (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University Press.## Abdullahian, H. (2002). "Story and characterization in the story" (in Farsi). Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran. No. 162. pp. 409-425.## Ahmadi, B. (1991). Text structure and interpretation (in Farsi). Tehran: Centeral.## Akhot, A. (1992). Story grammar (in Farsi). Isfahan: Tomorrow.## Alavipour, M., et al. (2021). "The destruction of the anchors of the action of meaning: the analysis of Shweshi's turbulence in the literary discourse of the case study of this dog wants to eat Roxana" (in Farsi). Contemporary Persian Literature. Vol. 11. No. 1. pp. 181-205.## Arab Yusefabadi, F. (2019). "Narrator in the Asokes of Sistan" (in Farsi). Narrative Two-Year Journal. Vol. 4. No. 8. pp. 237-261.## Bameshki, S. (2011). Narratology of Masnavi stories (in Farsi). Hermes: Tehran.## Biniaz, F. (2014). An introduction to story writing and narratology, with a brief reference to the pathology of Iran's novel and short story (in Farsi). 6th Ed. Tehran: Afraz.## Busheharipur, H. (2005). Encyclopedia of Persian language and literature. Under the supervision of Ismail Saadat (in Farsi). Vol. 3. Tehran: Persian Language and Literature Academy.## Dahrami, M., & Akbarizadeh, M. (2019). "The narratology of protest sentence in Beyhaqi history" (in Farsi). Persian Literature Prose Journal. Vol. 23. No. 47. pp. 53-73.## Ehsani, Z., et al. (2019). "Analysis of the narrative system of conservatism and risk-taking, Khizabi's discourse theory, a case study of Chobha Orchestra's Shabana Consonance" (in Farsi). Narratology. Vol. 4. No. 7. pp. 1-32.## Farhani, S. (2011). "One story and four narratives" (in Farsi). Narrative studies. Vol. 1. No. 2. pp. 67-80.## Fuladi, F., et al. (1400). "Representation of the narrative style of the postmodern novel based on Simpson's literary-linguistic concept: a case study of the Nightcrawler novel" (in Farsi). Narrative Journal. Vol. 5. No. 9. pp. 335-360.## Genette, G. (1988). "The Proustian paratext". SubStance: A review of theory and literary criticism. Vol. 17. No. 2. pp. 63-77.## Horri, A. (2012). Essays on the theory of narrative and narratology (in Farsi). Tehran: Book House.## Jalali Pendri, Y. (2005). Encyclopedia of Persian language and literature (in Farsi). Under the supervision of Ismail Saadat. Vol. 5. Tehran: Persian Language and Literature Academy.## John, M. (2017). Narratology: the theoretical foundations of narration (in Farsi). Tehran: Phoenix.## Mirsadeghi, J. (2001). Story elements (in Farsi). 5th Ed. Tehran: Sokhn.## Moin, M. (2018). "Analysis of four spatial language systems based on Eric Landofsky's interactive semantic systems" (in Farsi). Linguistic Essays. Vol. 10. No. 5. pp. 49-72.## Nabilo, A., & Akbari, M. (2007). "Analysis of the fictional elements of Touti Namah" (in Farsi). Literary Research Quarterly. Vol. 5. No. 18. pp. 141-163.## Nahvi, A. (2011). "Criticism of the narrative of Chaharmagala about Ferdowsi's life" (in Farsi). Literary Essays. Vol. 44. No. 3. pp. 185-220. Nizami Aroozi Samarqandi, Ahmed bin Omar (2008). Four articles and comments (in Farsi). Tehran: Sedaye Moaaser.## Pishgo, H., & Qavidel Heydari, A. (2019). "Investigation of fictional elements in the novel Cloudy Years" (in Farsi). Contemporary research in science and research. Vol. 2. No. 16. pp. 1-16.## Pournamdarian, T. (2019). In the shade of the sun (in Farsi). Tehran: Sokhn.## Propp, V. (1989). Morphology of fairy tales (in Farsi). Fereydoun Badrhai (Tr.). Tehran: Tos.## Rahnama, H. (2014). An introduction to narratology (in Farsi). Tehran: Hermes.## Ramon-Kanan, Sh. (2008). Storytelling: Contemporary boutiques (in Farsi). Abulfazl Harri (Tr.). Tehran: Nilofar.## Razeghi, S. (2005). Encyclopedia of Persian language and literature. Under the supervision of Ismail Saadat (in Farsi). Vol. 8. Tehran: Persian Language and Literature Academy.## Rieu, Ch. (1879). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum. Berlin.## Safi, F. A. (2013). Latayfaltawaif (in Farsi). Hassan Nasiri Jami (Ed.). Tehran: Molly.## Samarkandi, D. (1987). Notes of the poets (in Farsi). 2nd Ed. Tehran: Padideh Khavar.## Shairi, H. R. (2006). Semiotic-semantic analysis of discourse (in Farsi). Tehran: Side.## Shairi, H. R. (2014). "Resistance, practice, discursive appeasement: realms of discourse and its semiotic-semantic functions" (in Farsi). Iranian Journal of Sociology. Vol. 16. No. 1. pp. 110-128.## Tolan, M. (2007). Narratology: A Linguistic-Critical Introduction (in Farsi). Fatemeh Alavi and Fatemeh Nemati (Trans.). Tehran: Side.## Zomorodi, H. (2013). "Looking at the content of Nizami Prosodi's fourth article and other people's opinions about it" (in Farsi). Stylistics of Persian Poetry and Prose. Vol. 7. No. 1. (24 in a row). pp. 111-121.##