خوانش هویت جمعی در رمان رهش با رویکرد روایت‌پژوهی پساکلاسیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.22034/jlc.2022.338253.1466

چکیده

رهش جدیدترین اثر رضا امیرخانی با موضوع توسعۀ شهری است. این پژوهش با استفاده از مفاهیم روایت‌شناسیِ پساکلاسیک در تحلیل روایت و با نگاه به نظریات جامعه‌شناسی در باب هویت به دنبال این پرسش است که نسبت این رمان با مقولۀ هویت جمعی چیست؟ و بررسی شگردهای روایی چه رهیافت‌ تازه‌ای در تحلیل جامعه‌شناختی اثر به دست می‌دهد؟ پژوهشگران نظریۀ روایت بر ارزش اکتشافیِ روایت‌پژوهی در پیداکردن روابط بین عناصر روایی با ابعاد معنایی و کارکردهای فرهنگی آنها تاکید می‌کنند. روایت‌پژوهی پساکلاسیک، نظریۀ روایت را به کوششی میان‌رشته‌ای تبدیل می‌کند که اگرچه از مفاهیم روایت‌شناسی ساختگرا استفاده می‌کند؛ این‌بار به‏دنبال دریافت‏هایی فراتر از متن است. اینجاست که روایت با مطالعات فرهنگی، جامعه‌شناختی و بحث‌های هویتی پیوند می‌خورد. در نقد این روایت دو خوانش قصدگرا و نشان‏یاب مقابل هم قرار می‏گیرند. خوانش قصدگرا، تفسیری است که به دنبال درک متن بر اساس معانی مورد نظر نویسندۀ پنهان متن است؛ و خوانش نشان‌یاب رمزیابی از متن طبق نشانه‌هایی از حالات ذهنی ناخودآگاه یا کشف ‌ناشده نویسنده یا وضعیت فرهنگی کشف ناشده است. رهش در خوانش قصدگرا، داعیۀ هویت شهری را دارد و در نگاه نخست، به نظر می‏رسد هدف رمان افزایش تعلق و وفاداری به شهر و هویت آن است؛ اما در خوانش نشان‌یاب، دوگانه‌سازی طبقاتی رمان با ساخت انگارۀ «دیگری شهرستانی» و تأکید بر ویژگی «اصالت» به یکی از مؤلفه‌های اصلی هویت ملی یعنی احساس تعلق به مای جمعی و همدلی بین شهروندان ضربه می‌زند. این معنا از تحلیل عناصر رواییِ نویسنده پنهان، شخصیت‌ها، مکان، راوی و کانونسازی استخراج شده است.

کلیدواژه‌ها


ابوت، اچ. (۱۳۹۷). سواد روایت. ر. پورآذر و ن. اشرفی. تهران: اطراف.##احمدی، ب. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.##ارل، آ. (1391). رویکردهای مطالعات فرهنگی به روایت. ف. سجودی. دانشنامۀ روایت‏شناسی. م. راغب (گردآورنده و ویراستار). تهران: علم.##امیرخانی، ر. (1396). رهش. تهران: افق.##امیرخانی، ر. (1392). قیدار. تهران: افق.##امیرخانی، ر. (1378). من او. تهران: سورۀ مهر.##پرینس، ج. (1399). فرهنگ تفصیلی اصطلاحات روایت‏شناسی. ترجمۀ ر. موسوی‏نیا. تهران: دانشگاه شهید چمران اهواز.##تولان، م. (1386). روایت‏شناسی: درآمدی زبان‏شناختی انتقادی. ترجمۀ ف. علوی و ف. نعمتی. تهران: سمت.##جنکینز، ر. (1396). هویت اجتماعی. ترجمۀ ن. میرزابیگی. تهران: آگاه.##چلبی، م. (1389). جامعه‏شناسی نظم؛ تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی. تهران: نشر نی.##راغب، م. (1391). دانشنامۀ روایت‏شناسی. تهران: علم.##راغب، م. (1396). دانشنامۀ نظریه‏های روایت. تهران: علمی و فرهنگی.##رامین‏نیا، م. (1393). تقابل‏های دوگانه و کارکرد آن‏ها در متن با تأکید بر تقابل نور و ظلمت در آثار فارسی شیخ اشراق. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 35، 1-24.##ریمون کنان، ش. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ا. حری. تهران: نیلوفر.##ساسانی، ف. (1390). نشانه‏شناسی مکان: مجموعه مقاله‏های هفتمین هم‏اندیشی نشانه‏شناسی. تهران: سخن.##علی‏خانی، ع. (1390). فیلم سینمایی زندگی خصوصی.##غراب، ن. (1390). هویت شهری. تهران: راه‏دان.##کاوری، الف.، و فیوضی، م. (1387). فیلم سینمایی نفوذی.##کورت، و. (1391). زمان و مکان در داستان مدرن. ترجمۀ ف. گنجی و م. اسماعیل‏پور. تهران: آوند دانش.##کوری، م. (1397). نظریۀ روایت پسامدرن. ترجمۀ آ. اکبرپور. تهران: علمی و فرهنگی.##گرجی، م. (1399). بررسی و تحلیل رمان رهش با توجه به دیدگاه آلن دوباتن (اضطراب موقعیت). ادبیات پارسی معاصر، 10(2)، 329-353.##گیدنز، آ. (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمۀ ن. موفقیان. تهران: نشر نی.##لوکمان، ت.، و برگر، پ. (1375). ساخت اجتماعی واقعیت؛ رساله‏ای در جامعه‏شناسی شناخت. ترجمۀ ف. مجیدی. تهران: علمی و فرهنگی.##لینت ولت، ژ. (1398). ابعاد روایت‏پردازی؛ مضمون، ایدئولوژی. ترجمۀ هویت. ن. حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.##موذنی، ع. (1397). احضاریه. تهران: اسم.##موسوی‏پور، س. (1398). تحلیل شخصیت لیا در رمان رهش رضا امیرخانی براساس رویکرد فمنیستی. رخسار زبان، 3(9)، 46-60.##میر، ف. (1399). روایت و کنش جمعی. ترجمۀ الف. شوشتری‏زاده. تهران: اطراف.##میرمحمدی، د. (1386). گفتارهایی دربارۀ هویت ملی در ایران. تهران: تمدن ایرانی.##نورشمسی، ح. (14/11/1396). با عنوان ره‏ش؛ رمانی تازه از رضا امیرخانی رونمایی می‏شود. برگرفته از لینک: http://www.mehrnews.com/news/4217524##ویلیامز، پ. (1396). ایدئولوژی و روایت. ترجمۀ علی راغب. دانشنامۀ نظریه‏های روایت. م. راغب (گردآورنده و ویراستار). تهران: نیلوفر.##هرمن، د. (1391). روایت‏شناسی ساختارگرا. ترجمۀ ع. راغب. دانشنامۀ نظریه‏های روایت. م. راغب (گردآورنده و ویراستار). تهران: علم.##هرمن، ل.، و وروائک، ب. (1396). روایت‏شناسی پساکلاسیک. ترجمۀ ع. راغب. دانشنامۀ نظریه‏های روایت. م. راغب (گردآورنده و ویراستار). تهران: نیلوفر.##یزدان‏پناه کرمانی، آ. (1399). نقد جامعه‏شناختی رمان ر‏هش اثر رضا امیرخانی براساس نظریۀ ساخت‏گرایی گلدمن. پژوهشنامۀ ادبیات داستانی، 9 (3)، 19-36.##Abbot, H. P. (2008). The Cambridge Introducthion to Narrative. 2nd ed.##Ahmadi, B. (2001). Text structure and interpretation . Markaz. [in persian]##Alikhani, A. (2011). Private life [Film]##Amirkhani, R. (1999). Maneoue. Souremehr. [in persian]##Amirkhani, R. (2013). Gheidar. Ofogh. [in persian]##Amirkhani, R. (2017). Rahesh. Ofogh. [in persian]##Booth, W. C. (1983). The rhetoric of fiction. Second edition. London: The university of Chicago Press.##Chalapi, M. (2010). Sociology of regularity. Ney. [in persian]##Currie. M. (2011). Postmodern Narrative Theory. Macmillan Education UK.##Erll, A. (2005). cultural studies approaches to narrative. in Herman, D., Jahn, M., & Ryan, M.L. Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. London & New York, Routledge.##Ghorab, N. (2011). Urban Identity. Rahdan. [in persian]##Giddens, A. (1991). Modernity and selfIdentity. Stanfotd University Press.##Gorji, M. (2020). Review and analysis of Rahesh's novel according to Alain Dubatan's point of view (situation anxiety). Contemporary Persian literature [in Persian]##Herman, D. (2005). structuralist narratology. in Herman, D., Jahn, M., & Ryan, M.L. Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. London & New York, Routledge.##Herman, L & Vervaeck, B. “postclassical narratology” in Herman, D., Jahn, M., & Ryan, M.L. (2005). Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. London & New York, Routledge.##Jenkins, R. (2014). Social Identity. London & New York, Routledge.##Kaveri, A. Fiuzi, M. (2008). Nofozi [Film]##Kort, W. A. (2004). Place and Space in modern fiction.##Lintvelt, J. (2000). Aspects de la narration: thematique, ideologie et identite. Jasques Poulin.##Mayer, F. W. (2014). Narrative politics: stories and collective action.##Mirmohammadi, D. (2007). Speeches about national identity in Iran. Iranian civilization. [in persian]##Moazeni, A. (2018). Ehzarieh. Esm. [in persian]##Mousavi pour, S. (2019). Analysis of Leah's character in Rahesh Reza Amirkhani's novel based on feminist approach. Rokhsar zaban. [in Persian]##Nourshamsi, H. (2017). with the title of release; A new novel by Reza Amirkhani is unveiled. Taken from the link: http://www.mehrnews.com/news/4217524. [in Persian]##Prince, G. (2003). A dictionary of narratology. University of Nebraska Press.##Ramin nia, M. (2012). Dual contrasts and their function in the text with an emphasis on the contrast of light and darkness in the Persian works of Sheikh Eshraq. Research in Persian language and literature [in persian]##Rimmon-Kenan, SH. (2001). Narrative Fiction: Contemporary Poetics. London & New York, Routledge.##Sasani, F. (2011). Semiotics of place: a collection of articles of the 7th Symposium on Semiotics. Sokhan [in Persian]##Tolan, M.J. (2001). Narrative: Acritical Linguistic Introduction. London & New York: routledge. 2nd ed.##Williams, P. (2005). ideology and narrative. in Herman, D., Jahn, M., & Ryan, M.L. Routledge Encyclopedia of Narrative Theory. London & New York, Routledge.##Yazdanpanah Kermani, A. (2020). Sociological criticism of the novel Resh by Reza Amirkhani based on Goldman's constructivism theory.##