عناصر ساختاری و معیارهای بازشناسی بی‌اعتباری راوی در روایتگری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت ععلمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

راوی به‌عنوان «عامل میانجی» در انتقال روایت (داستان) به شنونده یا مخاطب (روایت‌شنو) مهم‌ترین عنصر و عامل در باورپذیری و حقیقت‌نمایی داستان است. در روایت­های شفاهی معمولاً راوی درپی تأییدی از جانب شنونده است تا به او اختیار دهد که کنش کلامی خود (داستان) را ادامه دهد. بدین ترتیب، در داستان­ها و قصه­های شفاهی، راوی نقش خبردهنده، هدایت‌گر و گاه سرگرم­کننده را برعهده دارد؛ اما در روایت­های مکتوب چگونه می­توان گفته­های راوی را تأیید کرد؟ چه معیارهایی این امکان را به روایت­شنو می­دهد تا راوی را معتبر یا نامعتبر بداند؟ جستار حاضر با تمرکز بر دو کانون اصلی روایت (راوی و روایت‌شنو)، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر رهیافت­های دانش روایت‌شناسی، به بازشناسی مؤلفه‌های ساختاری و شناختی راوی نامعتبر و غیرقابل ‌اعتماد در ادبیات داستانی پرداخته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد فاصلة روایی راوی از روایت در داستان و ناتوانی در ایجاد حقیقت­مانندی در خواننده مهم­ترین عامل معتبر یا نامعتبر بودن راوی است و معیارهای شناخت راوی نامعتبر یا غیرقابل اعتماد در داستان‌ها از طریق «تناقض موجود در گفتار و رفتار راوی»، «کم‌اطلاعی»، «تناقض در گفتار راوی»، «تناقض میان داستان و گفتمان» و «آشفتگی و بیمارگونگی راوی» و «منفعت‌طلبی و مصادره به مطلوب راوی» میسر است.

کلیدواژه‌ها


آبرامز، ام.اچ. (۱۳۸۷). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمة سعید سبزیان میرآبادی،. تهران: رهنما.
آل‌احمد، جلال (۱۳۸۵). نقد و تحلیل گزیده داستان‌های جلال آل‌احمد. تهران: نشر روزگار.
آلن پو، ادگار (1380). داستان‌های اسرار آمیز. ترجمة محمد عبادزاده کرمانی. تهران: قصة جهان‌نما.
ـــــــــــــ (۱۳۸۹).  نقاب مرگ سرخ و هجده قصة دیگر. ترجمة کاوه باسمنجی. تهران: روزنة کار.
بوت، وین و دیگران (۱۳۸۹). نقب‌هایی به جهان داستان. ترجمة حسین صافی. تهران: رخداد نو.
تودوروف، تزوتان (۱۳۸۲).بوطیقای ساختارگرا. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگاه. 
توین، مارک (۱۳۶۶). ماجراهای هاکلبری فین. ترجمۀ نجف دریابندری. تهران: خوارزمی.
داستایوفسکی، فئودور (۱۳۸۸).یادداشت‌های زیرزمینی. ترجمۀ رحمت الهی. تهران: جامی.
ژوو، ونسان (1394). بوطیقای رمان. ترجمة نصرت حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.
ساراماگو، ژوزه (1379).قصة جزیرة ناشناخته. ترجمة صالح حسینی. تهران: نشر قطره.
شلی، مری (1374). فرانکشتاین. ترجمة جعفر مدرس صادقی. تهران: نشر مرکز.
طسوجی، عبدالطیف (1372). هزار و یک شب. تهران: نگاه.
لینت ولت، ژپ (۱۳۹۰). رساله‌ای درباب گونه شناسی روایت- نقطۀ دید. ترجمۀ علی عباسی و نصرت حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.
مارتین، والاس (۱۳۸۶). نظریه‌های روایت. ترجمة محمد شهبا. چ2. تهران: هرمس.
مارگو، آیلین (۱۳۸۴). در قلمرو وحشت. ترجمۀ پریسا خسروی. تهران: ققنوس.
مکاریک، ایرنا ریما (۱۳۸۵). دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: نشر آگه.
هدایت، صادق (۱۳۸۹). زنی که مردش را گم کرد (گزیده‌داستان‌های صادق هدایت). تهران: نشر روزگار.
هرمن، دیوید (۱۳۹۳). عناصر بنیادین در نظریه­های روایت. ترجمة حسین صافی. تهران: نشر نی.
Barthes, R. (1977). "Introduction to the Structural Analysis of Narratives". Image Music- Text. London: Fontana.
Booth, W.C. (1983). The Rhetoric of Fiction. Chicago: University of Shicago Press.
Cuddon, J.A. (1984). A Dictionary of Literary Terms. 3rd Ed. United States of America: penguin Books press.
Prince, G. (2003). A Dictionary of Narratology. Lincoln & London: University of Nebraska Press.
Rimmon Keenan, Sh. (2003). Narrative Fiction:Contemporary Poetics. London, New York: Methune.
Scholes, R. & R. Kellogg (1966). The Nature of Narrative. N.Y: Oxford U.P.
Traugott, E. & M.L. Pratt (1980). Linguistics For Students of Literature. N.Y: Oxford U.P.