نقش مؤلفة برساختیِ شخصیت در شکل‌گیری روایت‌های مدرن با تکیه بر ملکوت بهرام صادقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدرس و پژوهشگر ادبیات معاصر فارسی

چکیده

این نوشتار در نظر دارد بر اساس نظریة سه مؤلفه‌ای روایت‌شناسی شخصیت (از جیمز فیلان)، نشان دهد که کدام یک از این مؤلفه‌های سه گانة شخصیت در تبدیل روایت‌ها از پیشامدرن به مدرن مؤثر است. از آنجا که یکی از بارزترین تفاوت‌ها در داستان‌های مدرن و پیشامدرن، جابجایی ارزشی دو عنصر پیرنگ و شخصیت و تفوّق یافتن شخصیت بر پیرنگ است، روایت‌شناسی شخصیت‌ها در این دو ژانر داستانی، می‌تواند برخی از دلایل تبدیل روایت پیشامدرن به مدرن را آشکار سازد. در این نوشتار نشان داده‌ایم که در شخصیت‌های داستان‌های مدرن مؤلفة برساختی (Synthetic) بر دو مؤلفة دیگر، یعنی مؤلفة محاکاتی (Mimetic) و مؤلفة مضمونی (Thematic) پیشی می‌گیرد، حال آنکه شخصیت‌های داستان‌های پیشامدرن- بویژه داستان‌های رئالیستی ـ بیش از هر چیز سعی دارند به نمونه‌های واقعی شخصیت‌ها در اجتماع انسانی نزدیک باشند و بدین ترتیب پررنگ‌ترین مؤلفه در پردازش آنها مؤلفة محاکاتی خواهد بود، لیکن شخصیت‌های داستان‌های مدرن در سایة دلزدگی و وازدگی نویسندگان از اجتماع، به جای آنکه به شخصیت‌های واقعی نزدیک باشند، از آنها دوری می‌جویند و به این ترتیب مؤلفة برساختی را در هستی خویش پررنگ می‌کنند. در این مقاله با پیاده کردن این نظریه بر روی یکی از رمان‌های مدرن فارسی، ملکوت بهرام صادقی، و تحلیل روایت‌شناختی شخصیت‌های آن کوشیده‌ایم که این فرضیه را روشن سازیم.

کلیدواژه‌ها


- آشوری، داریوش (1374). فرهنگ علوم انسانی. چ3. تهران: نشر مرکز.
- پراپ، ولادیمیر (۱۳۸۶). ریخت­شناسی قصه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. چ2. تهران: توس.
- تسلیمی، علی (138۳). گزاره­هایی در ادبیات معاصر ایران (داستان). تهران: اختران.
- تولان، مایکل جی (1391). «رویکرد روایت­شناختی به شخصیت (با نگاهی به داستان مردگان)». روایت­شناسی: راهنمای درک و تحلیل ادبیات داستانی. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: لقاء النور. صص171 ـ 198.
- درپر، مریم و محمدجعفر یاحقی (1389). «تحلیل روابط شخصیت‌ها در منظومة لیلی و مجنون نظامی». بوستان ادب. س2. ش3 (59). صص65 ـ 89.
- سگال، رابرت آلن (1389). اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.
- خادمی، نرگس (۱۳۹۰). «تحلیل شخصیت کنیزک در مثنوی مولوی». نقد ادبی. د۴. ش۱۳. صص91 ـ 115.
- صادقی، بهرام (1351). ملکوت. چ3. بی­جا: زمان.
- علوی‌مقدم، مهیار و سوسن پورشهرام (۱۳۸۷). «کاربرد الگوی کنشگر گرماس در نقد و تحلیل شخصیت­های داستانی نادر ابراهیمی». پژوهش­های ادب عرفانی (گوهر گویا). د۲. ش۴ (۸). صص95 ـ ۱۱۶.
- لاج، دیوید (1383). «رمان پسامدرنیستی». نظریه­های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم. ترجمۀ حسین پاینده. چ2. تهران: نیلوفر. صص143 ـ 200.
- لطیف­نژاد، فرخ (۱۳۹۴). «تحلیل شخصیت یاور گریماس در چهار منظومة غنایی». شعرپژوهی (بوستان ادب). د۷. ش۳. صص۱۲۵ ـ ۱۵۲.
- لوکاچ، گئورگ (1384). پژوهشی در رئالیسم اروپایی. ترجمۀ اکبر افسری. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
- متس، جسی (138۹). «رمان پسامدرن: غنی شدن رمان مدرن؟». نظریه­های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم. ترجمۀ حسین پاینده. چ2. تهران: نیلوفر. صص201 ـ 238.
- مشیدی، جلیل و راضیه آزاد (1390). «الگوی کنشگر در برخی روایت­های کلامی مثنوی بر اساس نظریة الگوی کنشگر آلژیر داس گریماس». پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. س3. ش3. صص35ـ 46.
- مکاریک، ایرنا ریما (۱۳۸۴). دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
- مک­هیل، برایان (۱۳۸۳). «گذر از مدرنیسم به پسامدرنیسم». مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان. گزینش و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. صص111 ـ 178.
- وات، ایان (1389). «طلوع رمان». نظریه­های رمان. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
- ویلیامز، ریموند (1389). «رئالیسم و رمان معاصر». نظریه­های رمان. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
- هرمن، دیوید (1393). عناصر بنیادین در نظریه­های روایت. ترجمة حسین صافی پیرلوجه. تهران: نشر نی.
- Chatman, S. (1978). Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. New York: Cornell University Press.
- Childs, John Steven (1986). Modernist Form: Pound's Style in the Early Cantos. Susquehanna University Press.
 - Cohn, Dorrit (1999). The Distinction of Fiction. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- Currie, Mark (2004). Difference. London: Routledge Taylor and Francis Group.
- Hix, H. L. (2002). Understanding William H. Gass. Columbia: University of South California Press.
- Kenny, Anthony (2006). An Illustrated Brief History of Western Philosophy. 2nd ed. Blackwell Publishing.
- Genette, Gerard (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method. Trans. Jane E. Lawin. Ithaca: Cornell University Press.
- Lodge, David (1966). Language of Fiction. New York: Columbia University Press.
- Mason, Fran (2007). The A to Z of Postmodernist Literature and Theater. Maryland: Scarecrow Press.
- O’Neill, P. (1994). Fictions of Discourse: Reading Narrative Theory. Toronto: University of Toronto Press.
- Phelan, James (1981). Worlds from Words. Chicago: University of Chicago Press.
- ------------------ (1989). Reading People, Reading Plots: Character, Progression, and the Interpretation of Narrative. Chicago: University of Chicago Press.
- Scholes, Robert & et al. (2006). The Nature of Narrative: Revised and Expanded. New York: Oxford University Press.