خوانش روایت‌شناسانۀ فضا در منتخبی از آثار نمایشی اکبر رادی

نویسندگان

1 دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشگاه آزاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشکده عمران، معماری و هنر، تهران، ایران

3 دانشکدۀ هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد، تهران، ایران

چکیده

در این تحقیق با استفاده از طبقه‏بندی ماری-لو رایان در باب فضا در روایت، ابتدا شیوه‏های ارائۀ فضا و "متنی‏کردن فضا" در گزیده نمایشنامه‏های رادی موردبررسی قرار می‏گیرد و سپس از میان پنج مقولۀ مرتبط با "فضای روایی" (قاب‏های فضایی، زمینه، فضای داستان، جهان روایی و عالم روایی) به ارتباط میان "قاب فضایی" با "زمینه" و "فضای داستان" پرداخته می‏شود.
مطالعۀ نمایشنامه‏های رادی نوعی پیوستگی میان قاب‏های فضایی با زمینه و فضای داستان را نشان می‏دهد به‌طوری‌که قاب فضایی در آثار او صحنۀ نمایش را از جهان پیرامونش جدا نمی‌کند بلکه تنها بخشی از "عالم روایی" داستان را قاب می‌گیرد. "خانه" که قاب اصلی در اغلب آثار رادی است، در امتداد جهان خارج از خود به نمایش گذاشته می‏شود. نشانه‏هایی از فضای خارج از قاب مدام در قاب‏های روایی انعکاس می‏یابند، به قاب نفوذ پیدا می‏کنند، مرزهای خانه را تهدید می‏کنند تا سرانجام چارچوب قاب فرومی‌ریزد و فضای داستان و زمینۀ روایت به صحنه راه پیدا می‏کند و بر آن مسلط می‏شود. قاب صحنه که اغلب همچون حصاری در برابر جهان محاط بر خود عمل می‌کند، در پایان نمایش در هم می‌شکند و آشوب "جهان روایی" به قاب صحنه نفوذ می‌کند. به‌منظور نمایش این پیوستگی میان قاب فضایی با فضای داستان، نویسنده گاه _ برخلاف شیوۀ معمول در نمایشنامه‏نویسی_ از روش "گردش" به‌جای "نقشه" در توضیح صحنۀ ابتدای نمایشنامه استفاده می‏کند.
روش کار در این تحقیق توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


ـ امیری، ملک‌ابراهیم (1379). مکالمات. تهران: ویستار.
ـ بوخهولز، سابین و منفرد یان (1391). «فضا در روایت» در دانشنامۀ روایتشناسی. دیوید هرمن و دیگران. گردآورنده و مترجم محمد راغب. تهران: نشر علم.
ـ پرتوی، پروین (1392). پدیدارشناسی مکان. چ2. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
ـ خلیلی، شیوا (1389). «نگاهی به ماهیت مکان در آثار رادی» در رادی‌شناسی 1. گردآوری حمیده‌بانو عنقا. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382الف). «روزنۀ آبی». روی صحنۀ آبی. ج1. صص9 ـ 126. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382ب). «پلکان». روی صحنۀ آبی. ج3. صص7ـ 134. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382پ). «تانگوی تخم‌مرغ داغ». روی صحنۀ آبی. ج3. صص135 ـ 238. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382ت). «آهسته با گل سرخ». روی صحنۀ آبی. ج3. صص239 ـ 384. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382ث). «ملودی شهر بارانی». روی صحنۀ آبی. ج4. صص213 ـ 324. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382ج). «خانمچه و مهتابی». روی صحنۀ آبی. ج4. صص325 ـ 410. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382چ). «شب‌به‌خیر جناب کنت». روی صحنۀ آبی. ج4. صص411 ـ 482. تهران: قطره.
ـ رادی، اکبر (1382ح). «پایین، گذر سقاخانه». روی صحنۀ آبی. ج4. صص483 ـ 560. تهران: قطره.
- Chatman, S. )1978(. Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. Ithaca: Cornell UP.
- Fludernik, M. )2009(. An introduction to Narratology. London and New York: Routledge.
- Frank, J. )1958(. "Spatial Form in Modern Literature". Criticism: The Foundations of Modern Literary Judgement. Mark Schorer & Others (Eds). New York: Harcourt, Brace and Company.
- Jahn, M. )2001(. "Narrative Voice and Agency in Drama: Aspects of a Narratology of Drama". New Literary History. 32. pp. 659 - 679.
- Linde, C. & W. Labov )1975(. "Spatial Networks as a Site for the Study of Language and Thought". Language. 51. pp. 924 - 939.
- Richardson, B. )2007(. "Drama and Narrative". The Cambridge Companion to Narrative. David Herman (Ed.). Cambridge University Press. pp. 142 - 155.
- Ryan, M.L. )2014(. "Space". The Living Handbook of Narratology. Peter Huhn et al. (Eds.). Hamburg: Hamburg University. http://www.lhn.uni-hamburg.de/article/space. [View date: 10 Dec 2013]