تحلیل کارکردهای گفتمانی ابژه در روایت خانه روشنان گلشیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کوثر بجنورد

چکیده

مسئلۀ مقالۀ حاضر بر­پایۀ این فرضیه شکل گرفته که ابژه­ها با وجه جهان­شمولی خود می‌توانند در کارکرد­های مختلف سوژگانی، بیناسوژه­ای، بیناابژه­ای، پدیداری، پروتزی و جسمانه­ای نقش ایفا کنند. بر­پایۀ این، پرسش اصلی مقالۀ پیشِ‌رو این است که جایگاه ابژه در مناسبات اجتماعی کجاست و ابژه چگونه و برمبنای کدام کارکردهای روایی می­تواند منظر سوژه و راوی را ازآنِ خود کند و با ساختارمند کردن سکانس­های کنشی او حتی ارتباطات بیناسوژه­ای و بیناابژه­ای را سامان بخشد. درواقع هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین نقش و جایگاه ابژه در مناسبت­های بینانشانه­ای، بیناابژه­ای و اجتماعی از منظر نشانه‌ ـ معناشناسی برمبنای روایت «خانه­روشنان» گلشیری است. بررسی نشانه ـ معناشناختی ابژه در «خانه­روشنان» نشان‌دهندة ارتقای جایگاه ابژگانی ابژه تا سطح سوژه ـ  کنشگر و ایفای نقش کنشگری و سوژگانی در بستری از کنش‌های بیناسوژه­ای و اجتماعی است. «خانه‌روشنان» برپایۀ روایتی غیرخطی شکل می­گیرد و ازجمله معدود آثاری است که در آن ابژه وظیفۀ روایتگری را برعهده دارد و همه‌چیز از منظر او ارزیابی می­شود. در این اثر، ابژه با نقش­ها و کارکردهای بیناسوژه­ای و بیناابژه­ای، نبض روایت را دراختیار می­گیرد و برمبنای کنش­های اجتماعی در تعاملی ادراکی ـ حسی و تنی با دیگر سوژه­ها قرار می­گیرد و درنتیجه به مقام سوژه ـ کنشگر ارتقا می­یابد..

کلیدواژه‌ها


- آلگونه­جونقانی، مسعود (1397). «نشانه ـ معناشناسی و انفصال و اتصال گفتمانی در یک نگاه» در نشانه­شناسی شعر. به­کوشش مسعود آلگونه­جونقانی. تهران: نشر نویسه پارسی.
- احمدی، هاجر (1394). «تحلیل نشانه ـ معناشناختی جایگاه سریر در نگارگری ایرانی دوران اسلامی و ارتباط آن با مبلمان معاصر». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ پژوهشهنر. دانشگاه هنر اصفهان. 
- احمدی، هاجر، شعیری، حمیدرضا و ایمان زکریایی کرمانی (1396). «خوانش نشانه­ای ابژه‌های روزمره، مطالعۀ فرایند نشانه­شناسی تعامل و چالش بین فرش و مبل». ارائه‌شده در نخستین همایش ملی نشانه­شناسی فرهنگ، هنر و ادبیات. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 
- بارت، رولان (1389). لذت متن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز. 
- پین، مایکل (1388). بارت، فوکو و آلتوسر. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز. 
- چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه­شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.
- ریچاردز، آیور آرمسترانگ (1395). اصول نقد ادبی. ترجمۀ سعید حمیدیان. تهران: علمی و فرهنگی.
- زکریایی ­کرمانی، ایمان (1391). «مطالعۀ ﮔﻔﺘﻤﺎنی ﻓﺮش ﮐﺮﻣﺎن از ﻣﻨﻈﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽِ دﯾﺪاری». پایان‌نامۀ دکتری رشتۀ پژوهش هنر. دانشگاه تربیت مدرس.                   
- شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
- ـــــــــــــــــ (1392). نشانه ـ معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.
- ــــــــــــــــ (1394). «نشانه ـ انسان­شناسی». کارگاه آموزشی نشانه ـ انسان­شناسی. تهران: خانۀ هنرمندان ایران.
- ــــــــــــــــ (1395). نشانه ـ معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- ــــــــــــــــ (1396). «از ابژه تا نشانه، از روایت تا گفتمان». کارگاه آموزشی نشانه‌شناسی. گروه زبان و ادبیات فرانسه. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- کالر، جاناتان (1388). در جست­و­جوی نشانه­ها. ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی. تهران: علم.
- گرماس، ژولین آلژیرداس (1389). نُقصان معنا. ترجمۀ حمید­رضا شعیری. تهران: علم.
- گلشیری، هوشنگ (1380). نیمۀ تاریک ماه (داستان­های کوتاه). تهران: نیلوفر.
- معین، مرتضی­بابک (1394الف). معنا به­مثابۀ تجربۀ زیسته: گذر از نشانه­شناسی کلاسیک به نشانه‌شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. با مقدمۀ اریک لاندوفسکی. تهران: سخن.
- ــــــــــــــــــ (1394ب). «نشانه­شناسی ابژه، راهی به‌سوی نشانه ـ انسان­شناسی، مورد مطالعه: سرعت­گیر اتومبیل». کارگاه آموزشی نشانه ـ انسان­شناسی. تهران: خانۀ هنرمندان ایران. 28 آبان ۱۳۹۴.
- ــــــــــــــــــ (1396). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانه­شناسی روایی کلاسیک؛ نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل. تهران: علمی و فرهنگی.
- هارلند، ریچارد (1380). ابرساخت‌گرایی: فلسفۀ ساخت‌گرایی و پساساخت‌گرایی. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: سورۀ مهر.