هم‫ نهادی کنش ضدقهرمانان در گزیده‫ ای از قصه‫ های عامۀ ایرانی (با نگرشی ویژه به روایت‫ شناسی ساخت‌گرا‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده هنر- دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه پژوهش هنر- دانشگاه تربیت مدرس

3 عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهش‫های گوناگونی که دربارة قصه‫های عامۀ ایرانی صورت گرفته، بیشتر متمرکز بر تحلیل ساختار روایت و بررسی کیفیت عمل «قهرمانان» قصه بوده است. در این پژوهش، با استناد به مجموعه‌قصه‫های گردآوری‌شده توسط فضل‌الله مهتدی (صبحی) که با عنوان افسانههای کهن انتشار یافته است، چهار قصه به‌عنوان مطالعۀ موردی برگزیده شد تا براساس نظریه‫های روایت‫شناسان معاصر بررسی شود. پژوهش حاضر مشخصاً بر «کنش ضدقهرمان» در این قصه‫ها تمرکز یافته و هدفش این است که آشکار کند به‌رغم نمونه‫وار بودن شخصیت‫ها در این قصه‫ها، زنجیره‏ای از کنش‫های خصومت‏آمیز چگونه و با چه کیفیاتی، توسط کنشگرانی فعال و اراده‏مند با روش‏های گوناگون خلق شده‏اند. پرسش‫‌های اصلی مقاله به این شرح‌اند: زنجیرة شرارت بر شالودة کدام رشته از کنش‏های مشترک ضدقهرمانان در قصه‏های عامه شکل می‏گیرد؟ بسامد کنش‏های هم‌نهاد چگونه میان کنش و شخصیت رابطة استلزام پدید می‏آورد؟ روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌‌ای و روش تحقیق هم توصیفی ـ تحلیلی است. دستاورد تحقیق حاضر این است که به‌صورت ابداعی براساس زنجیرة کنش‏های مشترک ضدقهرمانان، بسامد الگوهای کنش آنان را طبقه‫بندی و جدول‏بندی کرده و تشابهات کنش آنان را با روشی مقایسه‫ای بازنمایانده است. نیز به این نتیجه رسیده است که باوجود کنش‫های مشابه و مشترک و تولید انواع «شرارت‫های یکسان» توسط ضدقهرمان در قصه‫های عامه، برمبنای نظریۀ ساخت‌گرایان، محتوای کنش آنان، از رفتار نهادین شخصیت‫های ضدقهرمان در این قصه‫ها پیروی می‫کند.
 

کلیدواژه‌ها


ـ ابوت، اچ. پورتر (1397). سواد روایت. ترجمۀ رؤیا پورآذر و نیما اشرفی. تهران: نشر اطراف.
ـ اخوت، احمد (1392). دستور زبان داستان. تهران: فردا.
ـ اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز.
ـ افضلی، علی و قدرت قاسمی‫پور (1392). «واکاوی عنصر شخصیت در رویکرد‫های ساختارگرایی (مطالعۀ موردی: هفت پیکر نظامی)». ادب فارسی. ش12. صص153ـ172.
ـ بارت، رولان (1387). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایتها. ترجمۀ محمد راغب. تهران: فرهنگ صبا.
ـ تولان، مایکل جی. (1383). درآمدی نقادانه ـ زبانشناختی بر روایت. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: انتشارات بنیاد سینمایی فارابی.
ـ حری، ابوالفضل (1392). «درآمدی بر روایت‏شناسی» در روایتشناسی: راهنمای درک و تحلیل ادبیات داستانی (مجموعة 15 مقاله). تهران: لقاء‫النور (حوزة هنری استان مرکزی).
ـ حق‫شناس، محمد‫علی و پگاه خدیش (1387). «یافته‫های نو در ریخت‫شناسی افسانه‫های جادویی ایرانی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. د59. ش186. صص27ـ39.
ـ ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.
 ـ رضائی اول، مریم و اکبر شامیان ساروکلائی (1388). «گرگ در منظومه‏های حماسی ایران». زبان و ادب فارسی. س52. ش211. صص105ـ135.
ـ ریمون ـ کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
 ـ سلطان بیاد، مریم و محسن حنیف (1390). «مقایسۀ شخصیت‫های قصه‫های عامیانۀ ایرانی و داستان‫های هانس کریستین آندرسن». پژوهش ادبیات معاصر جهان. د16. ش20. صص5ـ20.
ـ عباسی، علی (1395). روایت‏شناسی کاربردی (تحلیل زبان‏شناختی روایت: تحلیل کاربردی بر موقعیت‏های روایی، عنصر پیرنگ و نحو روایی در روایت‏ها). تهران: دانشگاه
 شهید بهشتی.
ـ فلودرنیک، مونیکا (1392). «به سوی تعریف روایت و روایتگری» در روایتشناسی: راهنمای درک و تحلیل ادبیات داستانی (مجموعة 15 مقاله). تهران: لقاء‫النور (حوزة هنری استان مرکزی).
ـ مکوئیلان، مارتین (1388). گزیده مقالات روایت. ترجمۀ فتاح محمدی. تهران:
 مینوی خرد.
ـ مکی، ابراهیم (1366). شناخت عوامل نمایش. تهران: سروش.
ـ مهتدی (صبحی)، فضل‫الله (1389). افسانههای کهن ایرانی (قصههای صبحی). ج1ـ2.
تهران: جامی.
- Baroni, R. (2016.( Narrative Forms of Action and the Dangers of Derivations in Narratology. Luke Terlaak poot (Trans.). Enthymma.
- Barthes, R. & L. Duisit (1975). "Introduction to the Structural Analysis of Narrative". New Literary History.Vol. 6. No. 2. Narrative and narratives. pp. 237-275.
- Bremond, C. & E.D. Cancalon (1980). "The Logic of Narrative Possibilities". New Literary History. Vol. 11. No. 3. On narrative and narratives. pp. 387-411.
- Jahn, M. (2005). Narratology: A Guide to the Theory of Narrative. English Department. University of Cologne.
- Kisak, P. (2015). Narratology: The Study of The Narrative. Vol. 1 of 2, CreateSpace Independent Publishing Platform.