تحلیل ساختار روایی و کنش گفتمان رمان سمفونی مردگان برپایة نظریة نشانه ـ معناشناسی روایی گریماس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تربت حیدریّه؛ دانشگاه آزاداسلامی؛ تربت‌ حیدریّه؛ ایران

2 دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

3 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تربت حیدریه؛ دانشگاه آزاداسلامی؛ تربت‌ حیدریّه؛ ایران

چکیده

نظریة نشانه ـ معناشناسی روایی مکتب پاریس جایگاهی درخور توجه در مباحث روایت‌شناسی دارد که موضوع آن «معنا» و چگونگی ظاهر شدن معناست و با رویکرد روایی‌گری گریماس پیوندی عمیق و تنگاتنگ دارد. از مهم­ترین مفاهیم نشانه ـ معناشناسی روایی گریماس، الگوی زایشی معناست که با هدف شناخت معنا و ساختار روایی آن، گریماس کوشید به دستور جهانی زبان روایت دست یابد. در تحلیل متن­های روایی، الگوی کنشگر گریماس، نسبت به دیگر الگو­های روایی، قابلیت انطباق بهتری برای تحلیل روایی­گری متن­های روایی دارد و درپی دست ­یافتن به کنش گفتمان است. در این مقاله، به تحلیل روایی‌گری رمان سمفونی مردگان در دو سطح روساخت که جایگاه داده­های عینی است و ژرف­ساخت که جایگاه داده­های انتزاعی است، برمبنای نشانه ـ معناشناسی روایی گریماس و الگوی­ کنشگر او از منظر چگونگی شکل­گیری سازه­های تشکیل­دهندۀ رخدادها پرداخته شده تا افزون‌بر تحلیل این رمان تأکید شود که می­توان در سایۀ پی‌رنگ غنی این رمان روایی، فرایند هم­پیوندی عناصر آن را در آفرینش روایت به بهترین وجه ممکن آشکار کرد. جریان سیال ذهن مهم­ترین ویژگی این رمان است که راوی با کاربرد آن، زمان و مکان را درهم شکسته و با دیدگاهی فراواقع­نگارانه به شخصیت­های آن جان تازه­ای بخشیده است. در این مقاله، برپایة روش تحلیلی ـ توصیفی این پرسش اساسی مطرح می‌شود که رمانی که در یک فضای فراواقع­گرایانه نگاشته شده، چگونه و تا چه میزان با نظریة نشانه ـ معناشناسی روایی گریماس در سطح ساختار روایی (پی‌رنگ) قابل تحلیل است و براساس الگوی کنشگر گریماس، عوامل گفتمان در تولید معنا در آن کدام‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


ـ ابوت، ا چ. پورتر (1397). سواد روایت. ترجمة رؤیا پورآذر و نیما م. اشرفی. تهران: نشر اطراف.
ـ بارت، رولان و دیگران (1394). درآمدی به روایت­شناسی. ترجمۀ هوشنگ رهنما. تهران: هرمس.
ـ برتنس، هانس (1391). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. چ3. تهران: ماهی.
ـ بی­نیاز، فتح­الله (1392). درآمدی بر داستان­نویسی و روایت­شناسی. چ3. تهران: افراز.
ـ بیرانوند، نسرین، حسین آریان و ناصر کاظم­خانلو (1395). «روایت­شناسی داستان اکوان‌دیو». فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متن­های زبان و ادبیات فارسی. ش28. صص98ـ127.
ـ پرینس، جرالد (1391). روایت­شناسی «شکل و کارکرد روایت». ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی­ خرد.
ـ تایسن، لُیس (1387). نظریه­های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز.
ـ جلالی طحان‌زواره، زهرا و شهلا خلیل‌اللهی (1396). «نشانه ـ معناشناسی نظام­های گفتمانی شَوشی در ’لالایی لیلی‘ اثر حسن بنی­عامری». دوفصلنامۀ ادبیات دفاع مقدس. د1. ش1. صص15ـ26.
ـ حری، ابوالفضل (1387). «درآمدی بر رویکرد روایت­شناختی به داستان روایی، با نگاهی به رمان آینه­های دردار هوشنگ گلشیری». نشریۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش208. صص54ـ78.
ـ خادمی، نرگس و مه‌دخت پورخالقی چترودی (1389). «تحلیل معنا ـ ساختاری دو حکایت از تاریخ بیهقی با تکیه بر الگوی کنشگر گریماس». مجلة جستارهای ادبی. ش166. صص47ـ67.
 ـ دُرپر، مریم و محمدجعفر یاحقی (1389). «تحلیل روابط شخصیت­ها در منظومۀ لیلی و مجنون نظامی». مجلۀ بوستان ادب. د2. ش3. صص66ـ89.
 ـ سجودی، فرزان (1384). نشانه‌شناسی و ادبیات. تهران: فرهنگ کاوش.
ـ سیگر، لیندا (1388). خلق شخصیت. ترجمۀ مسعود مدنی. تهران: رهروان پویش.
ـ سیدحسینی، رضا (1394). مکتب­های ادبی. دورۀ دوجلدی. چ18. تهران: نگاه.
ـ شعیری، حمیدرضا (1388). «از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه ـ معناشناسی گفتمانی». فصلنامۀ نقد ادبی. س2. ش8. صص33ـ51.
ـ شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). راهی به نشانه ـ معناشناسی سیال. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ شعیری، حمیدرضا (1391). مبانیمعناشناسینوین. تهران: سمت.
ـ ـــــــــــــــــ (1392). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
- عباسی، علی (1395). نشانه ـ معناشناسی روایی مکتب پاریس (جایگزینی نظریة مدلیته­ها بر نظریة کنشگران: نظریه و عمل). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
 ـ علوی­مقدم، مهیار و سوسن پورشهرام (1387). «کاربرد الگوی کنشگر گریماس در نقد و تحلیل شخصیت­های داستانی نادر ابراهیمی». نشریة گوهر گویا. س2. ش8. صص95ـ116.
ـ ریمون ـ کنان، شلومیت­ (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
ـ  گریماس، ژولین آلژیرداس (۱۳۸۹). نقصان معنا. ترجمة حمیدرضا شعیری. تهران: نشر علم.
 ـ محمدی، محمد و علی عباسی (1381). صمد، ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
ـ مشهدی، محمدامیر و فاطمه ثواب (1393). «تحلیل ساختار روایتی داستان بهرام و گل­اندام برپایۀ نظریۀ گریماس». متن‌پژوهی ادبی. س18. ش61. صص84ـ105.
ـ  معروفی، عباس (1396). سمفونی مردگان. چ25. تهران: ققنوس.
ـ  مقدادی، بهرام (1393). دانشنامۀ نقد ادبی، از افلاطون تا به امروز. تهران: نشر چشمه.
ـ  مکاریک، ایرنا ریما (1393). دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر. ترجمۀ محمد نبوی و مهران مهاجر. چ2. تهران: آگه.        
- مکوئیلان، مارتین (1388). گزیده مقالات روایت. ترجمۀ فتاح محمدی تهران: مینوی خرد.
ـ میرصادقی، جمال (1391). زاویۀ دید در داستان. تهران: سخن.
ـ  نبی­لو، علیرضا (1390). «بررسی و تحلیل ساختار روایی هفت‌خوان رستم». پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). ش20. صص93ـ118.
 ـ یعقوبی ­جنبه­سرایی، پارسا و خدیجه محمدی (1394). «الگوهای ساختارگرایی و روایت‌های پسامدرن: تعامل یا تباین نمونه: تحلیل رمان کولی کنار آتش با الگوی کنشی گریماس». ادبیاتپارسیمعاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س5. ش2. صص139ـ180.
- Hawakes, T. (1997). Structuralism and Semiotics. London: Roteledge.
- Greimas, A.J. (1970). On Meaning.  Frank Collins and Paul Perron (Trans.)  1987.  Minneapolis: University     of Minnesota Press.
-  ـــــــــــــــــ (1983). Structural Semantics. Lincoln, NB: Univercity of Nebraska Press.
- Landowski, E. (2005). "Les Interactions Risquées". NouveauxActs Semmiotiques. 101, 102, 103, Limoges: Pulim.
- Toolan, M. (2001). Narrative, a Critical Linguistic Introduction. London & New York: Routledge.