شگرد روایی «همانیِ تراجهانی» در داستان‌های کودک و نوجوان با رویکرد هستی‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

زبانشناسی رایانشی. دانشکده علوم و فنون نوین. دانشگاه تهران. تهران. ایران

چکیده

ژرار ژنت با نگاهی زبان­شناختی هرگونه ارتباط آشکار یا پنهان بین متون را «ترامتنیت» نامید. برایان مک­هِیل با نگاهی فلسفی متن را به­مثابۀ جهان نگریست و رابطۀ بین این جهان ـ متن‌ها را «تراجهانی» خواند. مک­هیل اصطلاح «همانیِ تراجهانی» را از اُمبرتو اکو وام گرفت و آن را در معنای «تناسخ سوژه­ها از یک جهان ـ متن به جهان ـ متن دیگر» به‌کار بست. هدف او از این رهیافت تبیین «عامل هستی­شناختی غالب» در متون پسامدرن بود. پژوهش حاضر در این پیش­فرض با مک­هیل هم­قول است که: نه‌تنها در داستان­های پسامدرن، بلکه در داستان­های تخیلی کودک و علمی­ ـ تخیلی نوجوان نیز عنصر غالب از مقولۀ هستی­شناختی است، نه معرفت­شناختی. از همین رو رویکرد «هستی­شناختی» برای بررسی شگرد «همانیِ تراجهانی» اختیار شده است. «همانیِ تراجهانی» یکی از مهم‌ترین شیوه­های فانتزی­ساز در داستان­های تخیلی کودک و علمی ـ تخیلی نوجوان به‌شمار می­آید. هدف تحقیق پیش‌رو این است که با روش تحلیلی ـ توصیفی داستان­های قائم بر این شگرد هستی­شناختی را وفقِ روابط ساختاری بیناجهانی­شان مطالعه و رده­بندی کند. مسئلۀ پژوهش چگونگی تأثیر جهان ـ متن‌ها بر ایجاد شرایط همانیِ تراجهانی در داستان­های کودک و نوجوان است. در گسترۀ ادبیات داستانی، پژوهش حاضر برای نخستین بار به همانیِ تراجهانی و ارتباط جهان ـ متن‌های زمینه­ایِ آن می­پردازد. پژوهش پیشِ­رو از منظر کاربردی، می­تواند برای آفرینش­های ادبی ـ فانتزی ایده‌بخش و برای کارگاه­های «نویسندگی خلاق» کارآمد باشد. از آنجا که هر رده­بندی ساختاریِ متون می­تواند تمهیدی باشد برای مقایسه و نقد تطبیقی، لذا از منظر نظری نیز لزوم پژوهش انکارناپذیر می­نماید.
 

کلیدواژه‌ها


ـ قرآن مجید
ـ اکبرپور، احمد (1395). غول و دوچرخه. تهران: افق.
ـ اگزوپری، آنتون دوسنت (1383). شازده‌کوچولو. ترجمة محمد قاضی. تهران: امیرکبیر.
ـ استرود، جاناتان (1391). سه­گانة بارتیمیوس. ترجمة محمد قصاع. تهران: افق.
ـ آندرسن، هانس کریستیان (1384). مجموعة کامل قصه­های هانس کریستیان آندرسن. ترجمة ناتالیا ایوانوا، هرمز ریاحی و نسرین طباطبایی. تهران: کتابسرای تندیس.
ـ بت، تانیا روبین (1391). هدیۀ پری. ترجمة شهاب­الدین عباسی. تهران: مهاجر.
ـ بکایی، حسین (1393). مسابقه دات کام. تهران: کانون پرورش فکری کودکان­ و نوجوانان.
ـ پاینده، حسین (1390). داستان کوتاه در ایران. ج3. تهران: نیلوفر.
ـ پولمن، فیلیپ (1390). کوکی. ترجمة فرزاد فربد. تهران: پنجره.
ـ پیرمرادی، سحر (1397). انتقام گازانبری ملوک گربه. تهران: خط­خطی.
ـ ترکمن، فاضل (1388). افسانه­های 2000 و چندمی. تهران: هزارة ققنوس.
ـ ثالث، اخوان (1344). از این اوستا. تهران: مروارید.
ـ جابلونسکی، کارلا (1390). شاهزادة ایرانی. ترجمة حسین شهرابی. تهران: افق.
ـ چایلد، لورن (1393). کی از کتاب بد گنده می­ترسد. تهران: زعفران.
ـ حسن­زاده، فرهاد (1384). آقارنگی ­و گربة ناقلا. تهران: کانون ­پرورش ­فکری ­کودک و نوجوان.
ـ حسن­زاده نیری و آزاده اسلامی (1394). «هستی­شناسی پسامدرن در داستان ’من دانای کل هستم‘ براساس نظریة برایان مک­هیل». ادبیات پارسی معاصر. س5. ش4. صص25ـ42.
ـ دهریزی، محمدرضا (1399). گل حسرتی. تهران: کانون پرورش فکری و کودکان (در دست انتشار).
ـ رجبی، مهدی (1393). کنسرو غول. تهران: افق.
ـ رشیدی، علی (1395). خری برای تمام پلان­ها. چ2. تهران: چرخ فلک.
ـ روب گریه، آلن (1382). در هزارتو. ترجمة مجید اسلامی. چ2. تهران: نشر نی.
ـ ــــــــــــــ (1394). طرحی برای انقلاب در نیویورک. ترجمة پرویز شهدی. تهران: افکار.
ـ زنجانبر، امیرحسین (1392). «پسرگیج» در مجموعه‌داستان مسترآب فرنگی. تهران: کتاب آمه.
ـ ــــــــــــــــــ (1399الف). و. تهران: پیدایش (در دست انتشار).
ـ ـــــــــــــــــ (1399ب). بی یا. تهران: پیدایش (در دست انتشار).
ـ زنجانبر، امیرحسین، فاطمه بستانی و غلامحسین کریمی­دوستان (1399). «تحلیل استعاره روانکاوی داستان کودکانة ’یک داستان محشر‘ برپایة نظریة ناخودآگاه زبانی». دوفصلنامة پژوهشنامة نقد ادبی و بلاغت. س9. ش1 (در دست انتشار).
ـ سرمشقی، فاطمه (1393). راز نقاشی­های مانی. تهران: چکه.
ـ سریزدی، برزو (1399). «چرا پدرها کولر را خاموش می­کنند یا رسا در خدمت فرهنگ آپارتمان نشینی یا بادبرده را باد می­آورد». تهران: نشر چشمه (در دست انتشار).
ـ سنداک، موریس (1391). جایی که وحشی­ها هستند. تهران: مهاجر.
ـ شفیعی، مجید (1397). سبیل شاه­عباس. تهران: خط­خطی.
ـ شیدا، بهروز (1397). ناخدا املت. تهران: خط­خطی.
ـ فاتحی، مهدی و حامد حبیبی (1392). شب هزارودوم. تهران: چکه.
ـ کاکاوند، کامبیز (1382). برکۀ زیبا. تهران: شباویز.
ـ ـــــــــــــ  (1383). صفر کله­گنده. چ2. تهران: شباویز.
ـ کورتاثار، خولیو (1385). فانتوماس علیه خون­آشام­های چندملیتی. ترجمة کاوه میرعباسی. تهران: نشر نی.
 ـ گلشیری، هوشنگ (1350). شازده‌احتجاب. چ2. تهران: کتاب زمان.
ـ گیلیان، آلیسون (1390). هیولای برفی. تهران: دیبایه.
- لاج، دیوید (1389). «رمان پسامدرنیستی» در نظریه­های رمان. ترجمة حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
ـ لوبل، آرنولد (1385). قورباغه و وزغ دوست هستند. تهران: نشر چشمه.
ـ مک­هیل، برایان (1392). داستان پسامدرنیستی. ترجمة علی معصومی. تهران: ققنوس.
ـ وادل، مارتین (1394). «خوش بخوابی خرس کوچولو» از مجموعۀ داستان­های خرس کوچولو و خرس بزرگ. ترجمة رضی هیرمندی. تهران: افق.
ـ ونه­گات، کورت (1393). محبوس. ترجمة علی شیعه­علی. چ2. تهران: سبزان.
ـ ـــــــــــــــ (1397). سلاخ­خانة شمارة پنج. ترجمة بهرامی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
ـ ورن، گابریل ژول (1393). جزیرة اسرارآمیز. ترجمة جواد محیی. تهران: جاودان خرد.
ـ هوفشتاتر، داگلاس (1396). گودل، اِشِر، باخ. ترجمة مرتضی خزانه­داری، سروش ثابت و عبدالرضا خزانه­داری. تهران: نشر مرکز.
ـ یوسفی، محمدرضا (1397). بهارانه. تهران: ویژه نشر.
- Brooke-Rose, C. (1957). Thru. London: Hamish Hamilton.
- Doležel, L. (1979). "Extensional and intensional narrative worlds". Poetics. Vol. 8. (1-2). pp. 193-211.
- Sciezka, J. & L. Smith (1993). The Stinky Cheese Man. London: Puffin Books.
- Lodge, D. (1977). The Modes of Modern Writing: Metaphor, Metonymy, and the Typology of Modern Literature . London: Edward Arnold.
McHale, B. (2004). Postmodern Fiction. New York and London: Routledge.

Scieszka, J. (1992).The Stinky Cheese Man and Other Fairly Stupid Tales. Illus: Lane Smith. NewYork: Viking Press.