بازتاب هویت عرفانی ملی در حکایت "نوشروان و دیوانه" از مصیبت‌نامۀ عطار نیشابوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

2 استادیار گروه گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

بهره ­بردن از قصه و حکایت برای بیان مفاهیم بلند عرفانی از دیرباز مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده است. روایت با تاریح بشری آغاز می­شود و بافت فرهنگی هیچ ملتی بدون روایت نیست. نظرگاه ساختاری به آثار ادبی به‌سبب بررسی عناصر درون­متنی و کشف الگوی پیوند آن­ها، زمینه­های دریافت شایسته­تر از ماهیت ادبیات را فراهم می­آورد و با ارائۀ شگردهای خلق آثار برتر ادبی می­توان به گسترش الگوهای پردازش آثار ادبی کمک کرد. مسئله و هدف اصلی این مقاله بررسی و واکاوی حکایت «نوشروان و دیوانه» از مصیبت­نامه‌ی عطار ـ یکی از آثار روایت­محور کلاسیک فارسی ـ با نگاهی ساختارگرایانه است تا با تحلیل روشمندِ تقابل­ها و تضادهای موجود در متن، امکان خوانش نوینی از داستان و زوایای فکری عطار فراهم گردد. تحقیق حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ ­تحلیلی و شیوۀ استقرایی پرداخته شده است. دستاوردهای پژوهش نشان می­دهد در این حکایت، عطار از مؤلفه­های طرح و پی‌رنگ، جایگاه راوی و زاویۀ دید به‌گونه­ای استفاده کرده­ که مجموعه­ای از مفاهیم معرفتی، اجتماعی و اخلاقی به بهترین وجه تشریح شده و در فرایند ارتباط­گیری مخاطب با متن تولیدی اختلالی پدید نیامده است.

کلیدواژه‌ها


آقایی‌میبدی، فروغ (1392). «پیش­درآمدی بر روایت و روایت­پژوهی». مجلۀ کهن­نامۀ ادب پارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س4. ش2. صص1ـ19.
اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
آدام، ژان میشل و فرانسواز رِواز (1385). تحلیل انواع داستان. ترجمۀ آذین حسین­زاده و کتایون شهپرراد. تهران: قطره.
اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: آگاه.
اصلانی، محمدرضا (1390). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. چ3. تهران: قطره.
براهنی، رضا (1368). قصه­نویسی. تهران: البرز.
پرین، لورانس (1378). ادبیات داستانی ساختار، صدا و معنی. ترجمۀ سلیمانی و فهیم­نژاد. تهران: رهنما.
پیامنی، بهناز و فاطمه فرهودی­پور (1393). «بررسی تطبیقی ساختار روایی مصیبت­نامۀ عطار و سیرالعباد سنایی به‌مثابۀ تمثیل و رؤیا». مجلۀ مطالعات عرفانی. ش19. صص55ـ84.
تودوروف، تزوتان (1392). بوطیقای ساختارگرا. ترجمة محمد نبوی. چ2. تهران: آگاه.
توکلی، حمیدرضا (1389). از اشارت­های دریا؛ بوطیقای روایت در مثنوی. تهران: مروارید.
جواهری، سپیده و مهدی نیک­منش (1394). «نمود نحوی روایت در مصیبت­نامۀ عطار نیشابوری». مجلۀ ادب­پژوهی. ش31. صص137ـ157.
جواهری، سپیده، مهدی نیک­منش و مهین پناهی (1393). «بررسی نمود کلامی روایت در مصیبت­نامۀ عطار نیشابوری براساس نظریۀ تودوروف». فصلنامۀ پژوهش­های ادبی. س11. ش45. صص81ـ102.
حری، ابوالفضل (1392). جستارهایی درباب نظریۀ روایت و روایت­شناسی. تهران: خانۀ کتاب.
خلیلی جهان­تیغ، مریم و فاطمه محمودی (1389). «گفتگو در حکایت خلیفه و اعرابی در سه روایت مثنوی، مصیبت­نامه و جوامع­الحکایات». پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی. س2. ش7. صص63ـ82.
داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ2. تهران: مروارید.
ریمون ـ کنان، شلومیت (1387). روایت داستان بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر. 
زیس، آونر (1360). پایه­های هنرشناسی علمی. ترجمۀ ک.م پیوند. تهران: حزب تودۀ ایران.
صارمی، سهیلا (1382). سیمای جامعه در آثار عطار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عبدالهی، منیژه (1385). «شیوه‌های روایت‌پردازی در گلستان». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش48. صص133ـ146.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1386). مصیبت­نامه. مقدمه و تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: سخن.
مکاریک، ایرنا ریما (1384). دانش­نامۀ نظریه­های ادبی. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
میرصادقی، جمال (1390). عناصر داستان. چ7. تهران: سخن.
نوروز، مهدی و رضا جلیلی (1396) «بررسی لحن حکایات دیوانگان دانا در مصیبت­نامۀ عطار برپایۀ نظریۀ کانون روایت ژرار ژنت». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. ش9. صص11ـ33.
یوسفی­نکو، عبدالمجید و حسن حیدری (1394). «بررسی عناصر داستان اعرابی و سبوی آب در مصیبت­نامه، مثنوی و دفتر هفتم مثنوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. س11. ش38. صص301ـ329.