بررسی ترجمه بینانشانه ای نظام کلام و تصویر در نگاره‌ی «گذر سیاوش بر آتش» عبدالوهاب کاشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌آباد، نجف‌آباد، ایران

چکیده

روایت گذر سیاوش از آتش یکی از داستان‌های قدیمی ایرانی است که وارد عالم نقاشی شده و نسخه‌های مصور بسیار زیبایی از آن موجود است. گفتنی است که بیشترین نگاره‌ها در تاریخ نقاشی ایران متعلق به این روایت است. تصویر و کلام همواره در نگارگری ایرانی دو متن مستقل و متفاوت از یکدیگر معرفی شده‌اند؛ اما بینامتنیت این دو متن مستقل و متفاوت را به گفت‌وگویی درونی با یکدیگر می‌کشاند. با بررسی روابط بینانشانه­ای میان تصویر و کلام باوجود دو نظام متفاوت در یک بستر (کلام و تصویر) و همچنین تبدیل نظام نشانه­ای متن ادبی به نظام تصویر از منظر ژرار ژنت که در دستة تراگونگی از مطالعات بیش­متنی قرار می‌گیرد، نوعی ترجمة بینانشانه­ای استخراج می­شود. پژوهش حاضر برآن است با تأکید بر مطالعة بینامتنی، رابطة کلام و تصویر را در نگارة «گذر سیاوش بر آتش» به‌لحاظ تعامل میان متن­ها بررسی کند و سپس به چگونگی ترجمة بینانشانه­ای این نگاره بپردازد تا مشخص نماید نگارگر در ترجمة روایت به نظام نشانه­ای تصویری تا چه حد به همسان‌سازی و مناسب‌سازی و تغییرات برای جابه‌جای بین دو نظام نشانه‌ای متفاوت دست یازیده است. درنهایت با بررسی بینامتنی نظام‌های نشانه‌ای متن‌های مذکور شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان سیاوش در شاهنامه و نگارة «گذر سیاوش بر آتش» در شاهنامة طهماسبی آشکار شد. نتایج حاکی از آن است که نگارگر با آگاهی از پیش­متن برای تطابق و مناسب‌سازی در یک فرم هنری جدید به همانندسازی بازتاب جامة سپید سیاوش، هم‌حضوری رابطة آتش، رنگ سیاه اسب سیاوش، حضور سودابه در ایوان  عمارت و تغییر رنگ کلاهخود سیاوش در فرایند برگرفتگی نظام نشانه‌ای کلام در نگاره پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


پیربایار، ژان (1391). رمزپردازی آتش. ترجمة جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.
حصوری، علی (1387). سیاوشان. تهران: نشر چشمه.
شفیعی، سمیرا (1399). «بررسی اقتباس در  روایت رساله‌الطیرهای فارسی و عربی از منظر پیوند کنش گفتار جان سرل و بیش متنیت ژرار ژنت». دوفصلنامة روایت‌شناسی. س4. ش7. صص81ـ115.
زاویه، سعید، ایرج داداشی و آمنه مافی‌تبار (1389). «تحلیل مضمونی چند نمونه از نگاره‌های گذر سیاوش بر آتش در شاهنامه‌ی فردوسی». مجلة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش21. صص93ـ122.
رضایی‌دشت‌ارژنه، محمود و پروین گلی‌زاده (1390). «بررسی تحلیلی تطبیقی سیاوش اوزیریس و آتیس». نشریة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش22. صص84ـ87.
فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه، نامة باستان. ج3. ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی. دکتر جلال‌الدین کزازی. تهران: سمت.
ماه‌وان، فاطمه (1398). «بررسی نگاره‌های گذر سیاوش از آتش براساس نظریة بیش‌متنی ژرار ژنت». پژوهشنامة ادب حماسی. ش1. صص191ـ218.
مختاریان، بهار (1389). درآمدی بر ساختار اسطوره­ای شاهنامه. تهران: آگه.
نامورمطلق، بهمن (1386). «ترامتنیت مطالعة روابط یک متن با دیگر متن­ها». نشریة شناخت. ش83. صص91ـ96.
ــــــــــــــ (1391). «گونه‌شناسی بیش­متنی». نشریة پژوهش­های ادبی. ش139. صص38ـ152.
ـــــــــــــــ (1393). اسطوره متن بینانشانه‌ای حضور شاهنامه در هنر ایران جمعی از نویسندگان به کوشش بهمن نامورمطلق. تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــ (1394). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه­ها و کاربردها. ویراست دوم. تهران: سخن.
ــــــــــــــ (1395). بینامتنیت از ساختگرایی تا پسامدرنیسم. تهران: سخن.