تحلیل روایی حکایت «جوان مشت زن» گلستان سعدی بر مبنای نظام کنشی تداخلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

چکیده

یکی از ویژگی‌های نظام‌های گفتمانی، تحقق فرایندهای متنوعی است که جریان معناسازی را در وضعیت سیالی قرار می‌دهد. این وضعیّت سیال، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا دیگر کنش‌ها تابع یک جریان برنامه‌مدار منطقی نباشند بلکه از یک امر نامنتظر و رخدادی پیروی کنند. در این حالت، فضاهای گفتمانی پیوسته به فضای دیگری وارد می‌شوند و با گذر از آن فضا، دایرۀ حضور خود را گسترش می-هند. در پژوهشِ حاضر به روش توصیفی - تحلیلی برآنیم تا چگونگی تداخل نظام‌های کنشی در گفتمان و فرایند تخریب، تعویق، تمهید، تمدید و توسعۀ کنش را در حکایت «جوان مشت‌زن» از باب سوم گلستان سعدی مورد بازکاوی قرار دهیم. درواقع، هدف از پژوهشِ حاضر بررسی وضعیّت چالشی و تنشی در روایت براساس نوع تداخل فضاهای شکل‌گرفته و نظام‌های کنشی درگیر در روایت و رسیدن به یک الگوی روایی بر پایۀ این حکایت است. حاصل این بررسی نشان می‌دهد که در نظام روایی حکایت مزبور پیوسته در فرایند گذر از یک وضعیّت نامتعادل به یک وضعیّت سامان‌یافته، شاهد شکل-گیری کنشی جدید هستیم که سعی می‌کند با تداخل در کنش کنشگران و یا جابه‌جایی کنش‌ها، منظر جدیدی در مسیر روایت اصلی بازکند. امّا این منظر جدید با دخالت عوامل کنشی دیگر، هر بار تخریب می‌شود و سپس با تمهید کنش جدید، بار دیگر کنش تمدید می‌شود. در نهایت نیز هر چند گذر از یک وضعیّت به وضعیّت کنشی جدید با مانع روبه‌رو می‌شود، امّا همچنان فرایند کنشی به تعویق می‌افتد تا فضا برای شکل‌گیری و تحقّق کنش جدید همچنان باز و فراهم باشد.

کلیدواژه‌ها


اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.## بارت، رولان (1387). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت. ترجمۀ محمد راغب. تهران: رخداد نو.## بهنام، مینا (1390). «بررسی تعامل دونظام روایی وگفتمانی در داستان رستم و اسفندیار، رویکرد نشانه‌معناشناختی». جستارهای زبانی. د 2. ش 4. صص 1ـ15.## پارسا، سیداحمد و منصور رحیمی (1396). «بررسی نشانه معناشناختی داستان لیلی و مجنون برپایۀ تحلیل گفتمان». فنون ادبی. س 9. ش 1 (18). صص 1ـ18.## پرتوی‏راد، طیبه و مصطفی گرجی (1394). «تحلیل انتقادی شیوۀ روایت‏پردازی حکایتی از گلستان سعدی (جوان مشت‏زن)». پژوهش‏های زبان و ادبیات فارسی. س 13. ش 38. صص 153ـ172.## خان‏بابازاده، کیومرث (1397). «بررسی نشانه‌معناشناسی خوان هشتم اخوان ثالث». پژوهش‏های ادبی و بلاغی. س 6. ش 3. صص 83ـ100.## رحیمی، سیدمهدی و دیگران (1390). «نگاهی به چندصدایی سعدی در گلستان». سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). س 4. ش 3 (13). صص 21ـ35.## سعدی، مصلح ‏بن عبدالله (1389). گلستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ 9. تهران: خوارزمی.## شعیری، حمیدرضا (1388). «از نشانه ساختارگرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی». نقد ادبی. س 2. ش 8. صص 33ـ51.## شعیری، حمیدرضا (1389). تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.## شعیری، حمیدرضا (1391). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت.## شعیری، حمیدرضا (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.## شعیری، حمیدرضا و دیگران (1392). «تحلیل نشانه‌معناشناختی شعر باران». ادب‌پژوهی. س 7. ش 25. صص 59ـ89.## صاحبی، سیامک و دیگران (1389). «بررسی نقد روایی گلستان براساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. س 8. ش 16. صص 109ـ133.## عباسی، علی (1395). نشانه‌معناشناسی روایی مکتب پاریس: جایگزینی نظریۀ مدلیته‏ها بر نظریۀ کنشگران: نظریه و عمل. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.## فاضلی، مهبود و معصومه شیرین علیزاده کلور (1394). «بررسی نظام عاطفی گفتمان در شعر «سفر به خیر» شفیعی کدکنی با رویکرد نشانه- معناشناسی». جستارهای زبانی. د 2. ش 1 (22). صص 205ـ228.## فلاح‏، ابراهیم و سجاد شفیع‏پور (1398). «تحلیل روایت موسی (ع) و سامری برپایۀ نشانه‌معناشناسی گفتمانی». جستارهای زبانی. د 10. ش 1 (49). صص 25ـ50.## کنعانی، ابراهیم (1397). «نشانه‌معناشناسی نور در شعر سهراب سپهری». زبان‏شناسی و گویش‏های خراسان. س 10. ش 1 (18). صص 1ـ20.## لینت‏ولت، ژپ (1390). رساله‏ای درباب گونه‏شناسی روایت، نقطۀ دید. ترجمۀ علی عباسی و نصرت حجازی. تهران: علمی و فرهنگی.## مارتین، والاس (1391). نظریه‏های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: هرمس.## معین، مرتضی‏بابک (1394). معنا به‏مثابۀ تجربۀ زیسته: گذر از نشانه‏شناسی کلاسیک به نشانه‏شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. تهران: سخن.## معین، مرتضی‏بابک (1396). ابعاد گمشدۀ معنا در نشانه‏شناسی روایی کلاسیک؛ نظام معنایی تطبیق یا رقص در تعامل. تهران: علمی و فرهنگی.## نادری‏پور، منصور و محمدرضا نجاریان (1396). «تحلیل حکایت مشت‏زن گلستان سعدی بر اساس نظریّۀ ریخت‏شناسی ولادیمیر پراپ». پژوهش‏های نقد ادبی و سبک‏شناسی. س 8. ش 2 (28). صص 141ـ163.## نبی‏ئیان، پانته‏آ و حمیدرضا شعیری (1396). «تحلیل روایی فرایند تشخیص در چارچوب نشانه- معناشناسی گفتمانی: مطالعۀ موردی دسته‏گل اثر چوبک». زبان‏پژوهی. س 9. ش 25. صص 25ـ58.## Abbasi, A. (2016). Narrative Semiotics of Paris School (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti.## Barthes, R. (2008). Introduction to the Structural Analysis of the Narratives (in Farsi). Translated by Mohammad Ragheb. Tehran: Rūkhdad-e nūw.## Behnam, M. (2011). "Study of Narrative and Discursive Interaction in The Rostam and Esfandyar Fiction Using Semio-semantics Approach" (in Farsi). Language Related Research. Vol. 2. No. 4. pp. 1-15.## Fallah, E., & Shafipor, S. (2019). "Analyzing Moses and Samiri’s Narrative–A Semiotic Approach" (in Farsi). Language Related Research. Vol. 10. No. 1. pp. 25- 50.## Fazeli, M., & Alizadeh, Sh. (2015). "The Study of Emotional System in the Discourse of Safar Be Kheir (Have a Safe Journey) Poem by Shafeei Kadkani in Semeio-semantics Approach" (in Farsi). Language Related Research. Vol. 6. No. 1(22). pp. 205- 228.## Fontanille, J. (1998). The Semiotics of discourse. Translated by Heidi Bostic. New York: Peter Lang.## Kanani, E. (2018). "The Semiotics of the word 'Light' in Sohrab Sepehri’s Poem" (in Farsi). Journal of Linguistics and Khorāsān Dialects. Vol. 10. No. 18. pp. 1-20.## Khanbabazade, K. (2018). "Analysing semiology khane hashtom akhavane sales" (in Farsi). Quarterly Journal of Literary and Rhetorical Research. Vol. 6. No. 3 (23). pp. 83- 100.## Lintvelt, J. (2011). A Dissertation on Narrative Typology - Point of View (in Farsi). Translation by Ali Abbasi and Nusra Hijazi. Tehran: Elmi Va Farhangi.## Martin, W. (2012). Narrative Theories (in Farsi). Translated by Mohammad Shahba. Tehran: Hermes.## Moeen, M. B. (2015). Meaning as lived experience: the transition from classical semiotics to semiotics with a phenomenological perspective (in Farsi). Tehran: Sokhan.## Moeen, M. B. (2017). Dimensions Missing Meaning in Semantics of a Classical Narrative (in Farsi). Tehran: Elmi and Farhangi.## Nabian, P., & Shairi, H. R. (2016). "Discursive–semiotics Criticism of Personification as a Process in Literary Discourse: A Case Study of “the Mouse” by Choobak" (in Farsi). Language Research. Vol. 9. No. 25. pp. 25- 58.## Naderipoor, M., & Najarian, M. R. (2017). "Analysis of Golestan Saadi's "Mūštzan" story based on Vladimir Propp's typological theory" (in Farsi). Literary Criticism and Stylistics research. Vol. 8. No. 2(28). pp. 141- 163.## Okhovat, A. (1992). Grammar of the Story (in Farsi), Isfahan: Farda.## Parsa S. A. & Rahimi, M. (2017). "Semiotic study of Jami’s Layla and Majnun story on the basis of discourse analysis" (in Farsi). Literary Arts. Vol. 9. No. 18. pp. 1-18.## Partovi Rad, T., & Gorji, M. (2015). "A Critical Review and Analysis of the Narrative Technique in a Story of the Golestan of Saadi" (in Farsi). Research in Persian Language & Literature. Vol. 13. No. 38. pp. 153- 172.## Rahimi, S. M., et al. (2010). "A look at the polyphony of Saadi in Golestan" (in Farsi). Journal of the stylistic of Persian poem and prose (Bahār-e Adab). Vol. 4. No. 3 (13). pp. 21-35.## Saadi, M. I. A. (2010). Golestan Saadi (in Farsi). Correction and explanation by G. Yousefi. Tehran: Khārazmi.## Sahebi, S., et al. (2010). "A Critical Study of the Validity of Gulestan Based on the Theory of Critical Discourse Analysis" (in Farsi). Research in Persian Language & Literature. Vol. 8. No. 16. pp. 109- 133.## Shairi, H. R. (2006). Analysis of Semiotics Discourse (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shairi, H. R. (2010). "Passing from a predetermined relationship of signifier and signified to a processional discursive meaning" (in Farsi). Literary Criticism. Vol. 2. No. 8. pp. 33-51.## Shairi, H. R. (2012). Basics of modern semantics (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shairi, H. R. (2016). Semiotics of literature: Theory and Method of Literary Discourse Analysis (in Farsi). Tehran: Tarbiyat Modarres publication.## Shairi, H. R., et al. (2014). "A Semio-Semantic Analysis of the Poem “Rain" (in Farsi). Adab Pazhuhi. Vol. 7. No. 25. pp. 59-89.##