تحلیل گفتمان «گذشته به مثابه امری مسئله‌دار» در متون روایی (بررسی موردی فیلم‌های در دنیای تو ساعت چند است و اژدها وارد می‌شود)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران.

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران .

چکیده

با طرح مباحث زبان‌شناسی ساختارگرا در حوزه‌های مختلف هنر و علوم انسانی و سپس پیدا شدن رهیافت‌های پساساختارگرا، در روش‌های تحلیل روایت نیز نگاه‌های تازه‌ای پدید آمد. تحلیل گفتمان روایی از خلال مباحث تحلیل گفتمان، در بررسی‌های مربوط به روایت، جایگاه مهمی یافته است. یکی از انواع روش‌های تحلیل گفتمان روش لاکلاو و موفه است که به نظریة گفتمان نیز شهرت دارد. در این مقاله، با استفاده از شیوة لاکلاو و موفه، دو متن سینمایی ایرانی از منظر گفتمان تحلیل و در آن‌ها گفتمان «گذشته به‌مثابۀ امری مسئله‌دار» برجسته شده است. وجود این گفتمان به‌شکل جدی در متون متعدد دهه‌های اخیر می‌تواند تبیین‌کنندۀ نگاه طبقة متوسط ایرانی به گذشته و ارتباط آن با زمان حال باشد. متون سینمایی محصولاتی است که معمولاٌ از سوی پدیدآورندگان طبقة متوسط تولید می‌شود و مخاطبانشان هم عموماً همین طبقه است؛ لذا تحلیل این‌گونه متون به شناخت جریان‌های فکری این طبقه در دورة معاصر کمک می‌کند. از خلال رفتارهای شخصیت‌های این متون می‌توان گفتمان‌های متفاوتی را یافت که همگی ناظر به نوع خاصی از مواجهه با گذشته است. در این مقاله، مطابق نظریة گفتمان، به بررسی و دسته‌‌بندی و تحلیل پیامدهای این گفتمان‌ها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


آزادی‌نژاد، محمدرضا و دیگران (1399). «تحلیل گفتمان انتقادی پیام‌های فرهنگی و سیاسی بیلبوردهای شهرداری تهران». رسانه‌های دیداری و شنیداری. ش 33. صص 181ـ207.## ادگار، اندرو و پیتر سج‌ویک (1397). مفاهیم بنیادی نظریة فرهنگی. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چ 2. تهران: آگه.## اﻧﻮﺷﻪ، ﺣﺴﻦ (1376). ﻓﺮﻫﻨﮓﻧﺎﻣﻪ‌ی ادﺑﻲ ﻓﺎرﺳﻲ. ﺗﻬﺮان: ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات.## تاجیک، محمدرضا (1379). گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران: فرهنگ گفتمان.## تاجیک، محمدرضا (1382). «پسامارکسیسم به روایت لاکلاو و موفه». گفتمان. ش 9. صص 11ـ34.## تیلور، استفنی (1397). تحلیل گفتمان چیست؟ ترجمة عرفان رجبی و پدرام منیعی. تهران: نویسه پارسی.## پاینده، حسین (1389). داستان کوتاه در ایران. ج 2. تهران: نیلوفر.## پاینده، حسین (1393). داستان کوتاه در ایران. ج 3. تهران: نیلوفر.## پاینده، حسین (1394). «وقتی که زمان متوقف می‌شود؛ خوانشی روانکاوانه از فیلم در دنیای تو ساعت چند است». در: http://hosseinpayandeh.blogfa.com/post/170## جعفرنادری، مهرآور (1382). «زمان در رمان سینمای نو». کتاب ماه هنر. ش 61ـ62. صص 66ـ72.## حافظ شیرازی، خواجه‌شمس‌الدین محمد (1378). دیوان حافظ. به تصحیح غنی و قزوینی. چ 2. تهران: ققنوس## حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1383). «نظریة گفتمان و تحلیل سیاسی». علوم سیاسی. س 7. ش 28. صص 181ـ212.## حسینی سروری، نجمه و حامد طالبیان (1392). «بازنمایی هویت طبقة متوسط مدرن شهری در آثار مصطفی مستور». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. س 14. ش 21. صص 179ـ213.## حقیقت، سیدصادق (1397). «هویت ایرانی ـ اسلامی: تحلیلی گفتمانی». دوفصلنامة حقوق بشر. س 13. ش 25. صص 91ـ110.## حقیقی، مانی (1395). اژدها وارد می‌شود. مؤسسة هنر اول. 104 دقیقه. [فیلم سینمایی]## خلجی، عباس (1386). ناسازه‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌طلبی (1376ـ1384). رسالۀ دکتری رشتۀ علوم سیاسی. دانشگاه تهران. تهران.## دادور، المیرا (1387). واژگان نشانه‏معناشناسی. تهران: مروارید.## راودراد، اعظم و مجید سلیمانی (1389). «بازنمایی گفتمان‌های تجربۀ دینی در سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. د 7. ش 25. صص 39ـ70.## رشیدیان، عبدالکریم (1393). فرهنگ پسامدرن. تهران: نشر نی.## سلطانی، سیدعلی‌اصغر و امیرعلی تفرشی (1394). «تحلیل گفتمان برنامه‌های تولیدی شبکة من و تو». مطالعات رسانه‌های نوین. س 1. ش 3. صص 125ـ164.## شیخ‌مهدی، علی (1382). «جستاری بر زمان در تصویر سینمایی (منظری فلسفی ـ هنری)». کتاب ماه هنر. ش 61ـ62. صص 138ـ150.## شهبا، محمد (1387). «پس‌نما و پیش‌نما در فیلم». فصلنامة هنر. ش 76. صص 330ـ338.## فاضلی، محمد (1383). «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهشنامة علوم‌ انسانی و اجتماعی. ش 14. صص81ـ107.## قاسمی‌پور، قدرت (1387). «زمان و روایت». فصلنامۀ نقد ادبی. س 1. ش 2. صص 122ـ143.## کسرایی، محمدسالار و علی پوزش شیرازی (1388). «نظریة گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی». سیاست. د 39. ش 3. صص 339ـ360.## گرین، کیت و جیل لبیهان (1383). درس‌نامة نظریه و نقد ادبی. ترجمة لیلا بهرانی محمدی و دیگران. ویراستارحسین پاینده. تهران: روزنگار.## لوته، یاکوب (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمة امید نیک‌فرجام. تهران: مینوی خرد.## مارش، دیوید و جری استوکر (1378). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمة امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.## مقدمی، محمدتقی (1390). «نظریة تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن». معرفت فرهنگی‌اجتماعی. س 2. ش 2. صص 91ـ124.## مکاریک، ایرنا، ریما (1388). دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چ 3. تهران: آگه.## هادیان، مرتضی، منصوره ثابت‌زاده و حسین ابوالحسن تنهایی (1397). «گفتمان شعوبی در آرای ناصرخسرو قبادیانی». پژوهشنامة ادبیات تعلیمی. ش 40. صص 193ـ222.## یزدانیان، صفی (1394). در دنیای تو ساعت چند است؟ موسسة فیلمسازان. 101 دقیقه. [فیلم سینمایی]## یورگنسن، ماریان و لوییز فیلیپس (1398). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی خلیلی. تهران: نشر نی.## Anuse, H. (1997). An encyclopedia of Persian literature (in Farsi). Tehran: Chap & Entesharat.## Azadinejad, M. et al. (2020). “Critical Discourse Analysis of Cultural and Political Messages Displayed on the Billboards of Tehran Municipality” (in Farsi). Quarterly Scientific Journal of Audio-Visual Media. Vol. 14. No. 33. pp. 181-207.## Cuddon, J. A. (1984). Literary Terms. Revised edition. Penguin Book.## Dadvar, E. (1999). Sign semantic vocabulary (in Farsi). Tehran: Morvarid.## Edgar, A., & Sedgwick, P. (2018). Key concepts in cultural theory (in Farsi). Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi (Trans.). Tehran: Agah.## Fazeli, M. (2004). “Discourse and Critical discourse analysis” (in Farsi). Journal of Humanities and Social Sciences. No. 14. pp. 81-107.## Ghasemipour, Gh. (2008). “The Time and Narrative” (in Farsi). Literary Criticism. Vol. 1. No. 2. pp. 122-143.## Hadiyan, M., Sabetzade, M., & Tanhaei, H. (2019). “Sho'oobi discourse in Naserkhosrow” (in Farsi). Didactic Literature Review. Vol. 10. No. 40. pp. 193-222.## Hafiz, Sh. (1999). Divane Hafiz (in Farsi). Mohammad Qazvini and Ghasem Ghani (Eds.). Tehran: Qoqnoos.## Haghighat, S. S. (2018). “Iranian-Islamic Identity: Discourse Analysis” (in Farsi). The Journal of Human Rights. Vol. 13. No. 1. pp. 91-110.## Haghighi, M. (2016). Dragon Arrives (in Farsi). HonareAvval. [Movie]## Hoseynisarvari, N., & Talebiyan, H. (2013). “Representation of Modern Middle Class Identity in Mostafa Master's letters (Discourse Analysis of the Novels: Pig Bone and leper Hands and I am not Sparrow)” (in Farsi). Journal of Culture-Communication Studies. Vol. 14. No. 21. pp. 179-213.## Hoseynizadeh, S. M. A. (2004). “Discourse theory and political analysis” (in Farsi). Political Science. Vol. 7. No. 28. pp. 181-212.## Jaafar Naderi, M. (2003). “Time in new novel and cinema” (in Farsi). Ketabemah Honar. No. 61-62. pp. 66-72.## Lotte, J. (2007). Narrative in Fiction and Film: An Introduction (in Farsi). Omid Nikfarjam (Tr.). Tehran: Minooyekherad.## Jorgensen, M., & Philipps, L. (2010). Discourse Analysis as Theory and Method (in Farsi). Hadi Khalili (Tr.). Tehran: Ney.## Kasraie, M., & Pozesh Shirazi, A. (2009). “Discourse theory of Laclau and Mouffe: Elaborate and efficient tool in understanding the political phenomenons” (in Farsi). Political Quarterly. Vol. 39. No. 3. pp. 339-360. Kate, G., & Lebihan, J. (2004). Critical Theory & Practice: A Coursebook (in Farsi). Leyla Bahrani Ohammadi and Others (Trans.). Tehran: Rooznegar.## Khalaji, A. (2007). Theoretical inconsistencies and political failure of reformist discourse (1997-2005) (in Farsi). Thesis of Phd in faculty of Political science, University of Tehran.## Laclau, E., & Mouffe, Ch. (2001). Hegemony and Socialist Strategy Towards a Radical Democratic Politics. 2nd Ed. London: Verso.## Makaryk, I. (2009). Encyclopedia of Contemporary Literary Theory (in Farsi). Ehran Mohajer and Mohammad Nabavi (Trans.). 3th Ed. Tehran: Agah.## Marsh, D., & Stoker, J. (1999). Theory and Methods in Political Science (in Farsi). Amirmohammad Hajyoosefi (Tr.). Tehran: Risstudies.## Moghaddami, M. T. (2011). “Theory of analysis discourse and its criticism” (in Farsi). Ma'rifat-i Farhangi Ejtemaii. Vol. 2. No. 2. pp. 91-124.## Payandeh, H. (2010). Short Story in Iran (in Farsi). Vol. 2. Tehran: Niloofar.## Payandeh, H. (2014). Short Story in Iran (in Farsi). Vol. 3. Tehran: Niloofar.## Rashidiuan, A. (2014). Dictionary of postmodern (in Farsi). Tehran: Ney.## Ravadrad, A., & Soleymani, M. (2011). “Representation of religious experience discourses in Iranian Cinema after the Islamic Revolution” (in Farsi). Cultural Studies & Communication. Vol. 7. No. 25. pp. 39-70. Shahba, M. (2008). “Flashback and Flashforward in film” (in Farsi). Honar. No. 76. pp. 330-338.## Sheykhmahdi, A. (2003). “Research on time in cinematography (philosophical-artistic view)” (in Farsi). Ketabemah e Honar. No. 61-62. pp. 138-150. Slembrouck, S. (2001). What is Meant by Discourse Analysis. Belgium: University of Ghent.## Soltani, S., & Tafreshi, A. (2015). “A Discourse Analysis of manoto TV Channel Programs” (in Farsi). New Media Studies. Vol. 1. No. 3. pp. 125-164.## Tajik, M. R. (2000). Discourse and discourse analysis (in Farsi). Tehran: Farhang Gofteman.## Tajik, M. R. (2003). “Post-Marxism according to Laclau and Mouffe” (in Farsi). Discourse. No. 9. pp. 11-34.## Tyler, E. (2018). What is Discourse Analysis? (in Farsi). Erfan Rajabi and Pedram Maniei (Trans.). Tehran: Neviseye Parsi.## Yazdaniyan, S. (2015). What's the Time in Your World? (in Farsi). Tehran: Filmsazan. [Movie]##