تحلیل روایی فیلم سینمایی «خانۀ پدری» براساس نظام گفتمانی کنشی گرمس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوئین‌زهرا، قزوین، ایران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سروستان، شیراز، ایران

3 دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر، فیلم سینمایی خانۀ پدری (1389)، ساختۀ کیانوش عیاری، براساس نظام گفتمانی کنشی گرمس بررسی شده است. هدف اصلی از این مقاله یافتن سازه‏های داستانی مورد نظر گرمس برای بیان چگونگی گسترش فرایند معناسازی در فیلم نام‌برده است. در این پژوهش، از روش تحلیل گفتمان با رویکرد نشانه‌معناشناسی ادبیات استفاده شده است. این فیلم سیر تحول و مبارزۀ زنان ایران علیه دیکتاتوری مردسالاری طی هفت دهه را نشان می‏دهد . فیلم سینمایی خانۀ پدری یک سلسله‌روایت خطی دارد که با دستمایه قرار دادن قتل مخفیانۀ دختر جوان خانواده به‌دست پدرش، تصویری از خشونت‌های خانگی علیه زنان ایران را نمایش می‌دهد. نظام گفتمانی کنشی این فیلم حول محور کنش‌های زنان یک خانواده در چند نسل متوالی و در بازۀ زمانی 1300 تا 1370 شکل می‌گیرد. این زنان با نظمی خاص در زنجیره‌های پیمانی، اجرایی و انفصالی در مقابله با فرهنگ مردسالارانۀ حاکم بر جامعه، برای رسیدن به اُبژۀ ارزشی خویش، یعنی استقلال نسبی و اثبات هویت زنانه به‌عنوان انسانی متمدن، می‌کوشند و کنشیارها و ضدکنشگرها نیز کنش قهرمانان را تسهیل یا دشوار می‏کنند. پس از تحلیل روایی فیلم، این نتیجه حاصل شد که با تلاش کنشگران زن فیلم، نظام ارزشی تکامل‌نیافته و قربانی‌شدۀ هویت زن در جایگاه انسان آزاد و مختار به نظام ارزشی تثبیت‌شدۀ برابر با حقوق مردان تبدیل می‌شود که در آن، نوع جدیدی از هویت یا ایدئولوژی مورد نظر آنان به‌نمایش درمی‌آید و در پایان فیلم، شاهد دگرگونی‌های بنیادی در ارتقای جایگاه زن هستیم که حاصل تلاش چند نسل از زنان فیلم است.

کلیدواژه‌ها


آبرامز، مایر هوارد و جفری گلت هارپهام (1386). فرهنگ‌وارۀ اصطلاحات ادبی. ترجمۀ سیامک بابایی. تهران: جنگل.## آتش سودا، محمدعلی و رضا نکویی (1396). «روایت‌شناسی داستان کوتاه مرثیه برای ژاله و قاتلش بر اساس الگوهای کنشی و شوشی گرمس». جستارهای زبانی. د 8. ش 39. صص 175ـ206.## آسابرگر، آرتور (1387). روش‌های تحلیل رسانه‌ها. ترجمۀ پرویز اجلالی. چ 3. تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‏ها.## بابک‌معین، مرتضی (1394). معنا به‌مثابۀ تجربۀ زیسته. تهران: سخن.## بابک‌معین، مرتضی (1398). «تحلیل چهار نظام زبانی فضایی با تکیه بر نظام‌های معنایی تعاملی اریک لاندوفسکی». جستارهای ادبی. د 10. ش 5. صص 49ـ72.## برتنس، هانس (1384). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی.## بهمنی، مهرزاد (1391). «تحلیل روایت و کاربرد آن در رسانه (قسمت دوم)». پیام پژوهش. س 11. ش 126. صص 33ـ36.## بیات‌فرد، فاطمه و داوود اسپرهم (1399). «تحلیل نظام‏های گفتمانی داستان پیر چنگی». متن‌پژوهی ادبی. ش 84. صص 7ـ32.## پایدارفرد، آرزو و دیگران (1379). «تحلیل پادگفتمان قرآنی انگارۀ حضرت یوسف در زندان و حضرت یونس و ماهی از فالنامۀ شاه تهماسبی». مجلۀ باغ نظر. ش 69. صص 29ـ38.## ثواب، فاطمه و دیگران (1394). «ساختار روایت خسرو و شیرین نظامی (برپایۀ معناشناسی گرمس)». پژوهش‏نامۀ ادب غنایی. س 13. ش 24. صص 37ـ57.## حسامی، فاضل و محمد رفیق (1397). «مؤلفه‌های کنش از منظر قرآن کریم». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی اسلام. س 6. ش 2. صص 107ـ130.## رحمتیان، لیلا و دیگران (1398). «کاوش گفتمان کنشی گرمس در رمان اهل غرق از منیرو روانی‌پور». جستارهای زبانی. د 10. ش 5. صص 289ـ312.## سجودی، فرزان (1384). نشانه‌شناسی و ادبیات. تهران: فرهنگ کاوش.## سلطانی، فاطمه (1397). «تحلیل داستان‏های قرآنی براساس نظریۀ کنشی گرمس». پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی. س 6. ش 2. صص 35ـ44.## شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی (1388). راهی به نشانه ـ ‌معناشناسی سیال: با بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی.## شعیری، حمیدرضا و سمیه کریمی‌نژاد (1391). «تحلیل نظام بودشی گفتمان: بررسی موردی داستان داش‌آکل صادق هدایت». فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه. ش3. صص23ـ43.## شعیری، حمیدرضا (1395). نشانه ـ معناشناسی ادبیات (نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی). چ 2. تهران: تربیت مدرس.## شعیری، حمیدرضا (1398 الف). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناسی گفتمان. چ 7. تهران: سمت.## شعیری، حمیدرضا (1398 ب). مبانی معناشناسی نوین. چ 7. تهران: سمت.## صافی پیرلوچه، حسین و مریم‌سادات فیاضی (1387). «نگاهی گذرا به پیشینۀ نظریه‌های روایت». فصلنامۀ نقد ادبی. س 1. ش 2. صص 145ـ170.## عباسی، علی و میترا مرادی (1396). «بررسی تولید معنا در نظام گفتمانی روایی رمان و اگر حقیقت داشت اثر مارک لوی براساس الگوی مطالعاتی گرمس». نقد زبان و ادبیات خارجی. د 14. ش 19. صص 259ـ278.## عباسی، علی و هانیه یارمند (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه ـ معناشناسی ماهی سیاه کوچولو». جستارهای زبانی. د 2. ش 3. صص 147ـ172.## عباسی، علی (1395). روایت‌شناسی کاربردی (تحلیل زبان‏شناختی روایت). چ 2. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.## عیاری، کیانوش (1389). خانۀ پدری. تهران. 100 دقیقه. [فیلم سینمایی]## کادن، جی. ای. (1386). فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ 2. تهران: شادگان.## کرباسی و دیگران (1396). «تحلیل نشانه معناشناسی تحقق سره و ناسره در گفتمان ادبی: مطالعۀ موردی داستان عامیانۀ سزای نیکی بدی است». فرهنگ و ادبیات عامه. س 5. ش 16. صص 39ـ63.## کریمی فیروزجایی، علی و دیگران (1398). «تحلیل نشانه‌شناسی داستان‏های کودک و نوجوان تاجیکی». دوفصلنامۀ نقد زبان و ادبیات خارجی. س 16. ش 22. صص13ـ36.## گرمس، آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمۀ حمیدرضا شعیری. تهران: نشر علم.## گرین، کیت و جیل لیبهان (1383). درسنامۀ نظریه و نقد ادبی. ترجمۀ گروه مترجمان. تهران: روزنگار.## لچت، جان (1378). پنجاه متفکر بزرگ معاصر از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمۀ محسن حکیمی. چ 2. تهران: خجسته.## مکاریک، ایرناریما. (1385). دانشنامه‌های نظریه‌های ادبی. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: نگاه.## نبی‏لو، علی‏رضا (1390). «بررسی و تحلیل ساختار روایی هفت‌خوان رستم». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر دریا). د 5. ش 4. صص 93ـ118.## نصیحت، ناهید و دیگران (1391). «نشانه معناشناسی ساختار روایی داستان ما تشاوون بر اساس نظریۀ گرمس». دو فصلنامۀ نقد ادب معاصر عربی. د 2. ش 3. صص 39ـ64.## Abbasi, A. (2016). Practical narratology (linguistic analysis of narrative) (in Farsi). Tehran: Shahid Beheshti University press.## Abbasi, A., & Moradi, M. (2017). A study of sense-making in the narrative discourse system of the novel And if it were true by Mark Levy based on Greimas’ research pattern (in Farsi). Criticism of Foreign Language and Literature. Vol. 14. No. 19. pp. 259-278.## Abbasi, A. & Yarmand, H. (2011). “Passing from the semantic square to the tension square: a semio-semantic study of the little black fish” (in Farsi). Linguistic Researches. Vol. 2. No. 3. pp. 147-172.## Abrams, M. H., & Harpham, G. G. (2007). A glossary of literary terms (in Farsi). S. Babaei (Tr.). Tehran: Jangal.## Asa Berger, A. (2008). Methods in analyzing media (in Farsi). P. Ejlali (Tr.). Tehran: The bureau for Media Studies and Development.## Atash-Sowda, M. A., & Nekuei, R. (2017). “Semiotics of the short story ‘An elegy for Zhaleh and her murderer’ based on Greimas’ actantial model”. Linguistic Researches. Vol. 8. No. 39. pp. 175-206.## Ayari, K. (2010). The paternal house. Tehran. 100 minutes. [the movie]## Babak Moein, M. (2015). Meaning as lived experience (in Farsi). Tehran: Sokhan Publications.## Babak Moein, M. (2019). “The analysis of four spatial linguistic systems based on Eric Landovski’s Interactive meaning systems” (in Farsi). Literary Researches. Vol. 10. No. 5. pp. 49-72.## Bahmani, M. (2012). “The analysis of narrative and its function in media (part two)” (in Farsi). The Message of Research. Vol. 11. No. 126. pp. 33-36.## Bayatfard, F., & Esparham, D. (2020). “The analysis of the discourse systems in the story ‘Pir-e Changi’” (in Farsi). Literary Textual Analysis. No. 84. pp. 7-32.## Bertens, H. (2005). Literary theory: The basics (in Farsi). M. R. Abolqasemi (Tr.). Tehran: Mahi.## Cuddon, J. A. (2007). Encyclopedia of literature and criticism (in Farsi). K. Firouzmand (Tr.). Tehran: Shadgan.## Green, K., & LeBihan, J. (1995). Critical Theory and Practice: A coursebook (in Farsi). Tehran: Rooznegar.## Griemas, A. J. (1977). “Proter Catherine”. Elements of a narrative Grammar, Diactrics. Vol. 7. No. 1. pp. 23-40.## Greimas, A. J. (2010). The problem of meaning (in Farsi). H. R. Shaeiri (Tr.). Tehran: Elm Publications.## Hebert, L. (2005). Tools-for Text and Image Analiysist: An Introduction to Applied Semiotics. Translated from the French by Julie Tabler. from: www.document. http//www.signos emio.com/…/Louis-Hebert. Louis- Tools- for- text- and-images.pdf.## Hesami, F., & Rafiq, M. (2018). “Elements of action from the perspective of Quran Karim” (in Farsi). Islam Quarterly. Vol. 6. No. 2. pp. 107-130. Karbasi, et al. (2017). “The analysis of semio-semantic in the realization of right and wrong in literary discourse: The case study of the folklore story Evil is the punishment for virtue” (in Farsi). Folklore Culture and Literature. Vol. 5. No. 16. pp. 39-63.## Karimi-Firzouzjaei, A. et al. (2019). “The semiotic analysis of Tajik’s children and adolescence” (in Farsi). Bi-Quarterly of Foreign Language and Literature. Vol. 16. No. 22. pp. 13-36.## Lecht, J. (1999). Fifty key contemporary thinkers: From structuralism to postmodernity (in Farsi). M. Hakimi (Tr.). Tehran: Khojasteh.## Makaryk, I. R. (2006). The encyclopedia of literary theories (in Farsi). M. Mohajer & M. Nabavi (Trans.). Tehran: Negah.## Nabilou, A. R. (2011). “The study and the analysis of narrative structure of Rostam’s HaftKhan” (in Farsi). Mystical Literature Researches (Gouhare Darya). Vol. 5. No. 4. pp. 93-118.## Nasihat, N. et al. (2012). “Semio-semantic of the narrative structure of the story ‘Ma Tashaeon’ based on Greimas’ theory” (in Farsi). Bi-Quarterly of Criticism of Arabic Contemporary Literature. Vol. 2. No. 3. pp. 39-64.## Paydarfard, A. et al. (2000). “The analysis of the Quranic anti-discourse of Joseph the Prophet and Jonah the Prophet and the fish from Falnameh by Shah Tahmasbi” (in Farsi). Bagh-e Nazar Journal. No. 69. pp. 29-38.## Rahmatian, L. et al. (2019). “The analysis of Greimas’ actantial discourse in the novel Ahle Gharq by Moniro Ravanipour” (in Farsi). Linguistic Researches. Vol. 10. No. 5. pp. 289-312.## Safi-Pirloujeh, H., & Fayyazi, M. S. (2008). “A glance at the history of narrative theories” (in Farsi). Literary Criticism. Vol. 1. No. 2. pp. 145-170.## Savab, F. et al. (2015). “The structure of the narrative Khosrow and Shirin in Nizami based on Greimas’ semantics” (in Farsi). Lyrical Literature Research Journal. Vol. 13. No. 24. pp. 37-57.## Shaeiri, H. R. (2015). Semio-semantics of literature (the theory and the methodology of literary discourse analysis) (in Farsi). Tehran: Tarbiat Modarres.## Shaeiri, H. R. (2018a). The analysis of semio-semantics of discourse (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shaeiri, H. R. (2018b). Principles of new semantics (in Farsi). Tehran: SAMT.## Shaeiri, H. R., & Kariminezhad, S. (2012). “The analysis of the present system of discourse: Case study of the story of Dash Akol by Sadeq Hedayat” (in Farsi). Quarterly Journal of Language and Translation Studies. No. 3. pp. 23-43.## Sojoudi, F. (2005). Semiotics and literature (in Farsi). Tehran: Farhang-e Kavosh.## Soltani, F. (2018). “The Analysis of Quranic stories based on Greimas’ actantial theory” (in Farsi). Literary-Quranic Researches. Vol. 6. No. 2. pp. 35-44.## Ykawea. J. (2003). Story – Lines. Computer Calibration Learning.##