روایت علی‌اصغر حکمت از نمایشنامه های ویلیام شکسپیر: حرکت از نمایش بریتانیایی به نقالی ایرانی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا، گروه هنرهای نمایشی

2 دانشجوی دکترای ادبیات انگلیسی، پردیس البرز، دانشگاه تهران

چکیده

آثار نمایشی شکسپیر در خلال سال‌های پس از مشروطه، توسط چندی از مترجمان به ایرانیان معرفی شده بود. اما علی‌اصغر حکمت در پنج حکایت از آثار ویلیام شکسپیر (1321)، ارائه‌ای متفاوت از آثار این نمایشنامه‌نویس به دست داد. بدین ترتیب که ساختار مبدأ که قالب نمایشنامه است، در فرآیند ترجمۀ حکمت به ساختار قصه و حکایت تبدیل و زبان میمتیک نمایشی با زبان دایجتیک نقالی جایگزین شده است. از اهداف ترجمه در این دوره، برقراری ارتباط‌ با افق‌های سرزمین‌های اروپایی بود اما با توجه به این‌که هنر کهنسال نقالی در این دوره در اوج خود بود، غلبۀ بسیاری از عناصر و مؤلفه‌های این قالب ادبی را به‌روشنی می‌توان در روایت حکمت مشاهده کرد. سلطۀ قالب کهن ادبی بر فرم نوین نمایشنامه در فرآیند ترجمه می‌تواند ریشه در ساختار استبدادی نهادینه در این مقطع از تاریخ ادبیات ایران داشته باشد. چرا که در ترجمه، فضای گفتگومندی و مکالمه ‌محور نمایشنامه به صورت روایتی داستانی با برتری صدای راوی دانای کل تغییر یافته و نشانی از دیالوگ و گفتگویی که بر شخصیت‌پردازی و ارتباط کلامی و گفتمانی بین شخصیت‌ها و ایدئولوژی‌ها دلالت کند، به چشم نمی‌خورد. این نوشتار بر آن است تا با بررسی مؤلفه‌های نقالی موجود در ترجمۀ حکمت، بافت گفتمانی سیاسی و فرهنگی را که در تبدیل متن میمتیک به دایجتیک نقشمند است، مورد مطالعه قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


- افلاطون (1353). جمهوری. ترجمۀ رضا کاویانی و محمد حسن لطفی. تهران: خوشه.
- امامی، کریم. (1385). از پست و بلند ترجمه. تدوین عبدالحسین آذرنگ و مژده دقیقی. تهران: نیلوفر.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1352). قصه‌های ایرانی. 2ج. تهران: امیرکبیر.
- آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
- آژند، یعقوب (1388). نمایش در دورۀ صفوی. چ2. تهران: موسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- آیدنلو، سجاد (1388). «مقدمه‌ای بر نقالی در ایران». پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). س3. ش4. صص35 ـ 64.
- ــــــــــــ (1391). طومار نقالی شاهنامه. تهران: به‌نگار.
- بالایی، کریستف (1377). پیدایش رمان فارسی. ترجمۀ مهوش قدیمی و نسرین خطاط. تهران: معین.
- بیضایی، بهرام (1390). نمایش در ایران. چ7. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- پارسانسب، محمد (1394). جستارهایی در قصه‌شناسی. تهران: نشر چشمه.
- ثمینی، نغمه (1388). تماشاخانۀ اساطیر. اسطوره و کهن‌الگو در ادبیات نمایشی ایران. چ2. تهران: نشر نی.
- حکمت، علی‌اصغر. (بی‌تا. احتمالاً سال 1317 یا 1318). رومئو و ژولیت: تحقیق ادبی و مقایسه با لیلی و مجنون. بی‌جا: کتابفروشی و چاپخانۀ بروخیم.
- ــــــــــــــــ (1332). پنج حکایت از آثار ویلیام شکسپیر. ج1. تهران: بی‌نا.
- ـــــــــــــــ (1379). رهآورد حکمت: شرح مسافرت‌ها و سفرنامه‌های میرزا علی‌اصغرخان حکمت شیرازی. ج2. به‌اهتمام محمد دبیرسیاقی. انجمن آثار و مفاخر ملی.
- ــــــــــــــ (1956). پنج حکایت. 2ج. چ2. لاهور: سیکندری ایجوکیشن بورد.
- ذوالفقاری، حسن (1387). ادبیات عامیانۀ ایران. چ4. تهران: نشر چشمه.
- ریمون کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.
- ستاری، جلال (1393). جادوی تئاتر. تهران: نشر مرکز.
- شهبازی، رامتین (1393). نشانه‌شناسی فرهنگی تاریخ ادبیات و تئاتر ایران (1330-1300). تهران: نشر علمی.
- غریب‌پور، بهروز (1384). تئاتر در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- دوونیو، ژان (1386). جامعه‌شناسی هنر. ترجمۀ مهدی سحابی. تهران: نشر مرکز.
- قهرمانی، محمدباقر و دیگران (1395). «شکل‌گیری نمایش ایرانی از جهانی دایجتیک». نشریۀ هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی. دورۀ 21. ش2. صص15 ـ 24.
- محبی، پرستو و دیگران (1394). «زمان داستانی در مقابل زمان نمایشی در نمایش‌نامه‌های منتخبی از بیضایی؛ مطالعه‌ای در روایت‌شناسی ادبیات نمایشی» در مجموعه‌مقالات هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. صص1851 ـ 1869.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه‌مقالات دربارۀ افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران). 2ج در یک مجلد. به‌کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: نشر چشمه.
- ملک‌پور، جمشید (1363). ادبیات نمایشی در ایران: دوران انقلاب مشروطه. تهران: توس.
- محمودی بختیاری، بهروز (1394). «نمایشنامه‌های ایرانی دورة قاجار به‌عنوان نماینده‌های فرهنگ و زبان ایران دوران مشروطه: بررسی موردی نمایشنامۀ استاد نوروز پینه‌دوز» در مجموعه‌‌مقالات همایش بین‌المللی ادبیات و تعهد. تهران: دانشگاه تهران، 1395، صص80 ـ 103.
- مکی، ابراهیم (1366). شناخت عوامل نمایش. تهران: سروش.
- ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1383). درآمدی به نمایش‌نامه‌نویسی. تهران: سمت.
- نجم، سهیلا (1390). هنر نقالی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
- Genette, G. (1988). Narrative Discourse Revisited. Jane E. Lewin (Trans.). Cornell University Press.
- Fludernik, M. (2008). "Narrative and Drama" in Theorizing Narrativity. John Pier & Jose Angel Garcia Landa (Eds.). Berlin: Walter de Gruyter. pp. 355 - 383.
- Ekstein, N.C. (1986). Dramatic Narrative: Racine's Recits. New York: Peter Lang.
- Richardson, B. (2007). "Drama and Narrative" in The Cambridge Companion to Narrative. David Herman (Ed.). Cambridge: Cambridge Uinversity Press.
- Shakespeare, W. (2011). Hamlet. Robert S. Miola (Ed.). New York: W.W. Norton .