روایت‌شناسی منظومۀ فیروز و شهناز براساس الگوی گریماس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادتمام زبان و ادبیات فارسی، عضو باشگاه پژوهشگران جوان و استعدادهای درخشان، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

2 دکترای زبان و ادبیات فارسی، عضو باشگاه پژوهشگران جوان و استعدادهای درخشان، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

چکیده

آلژیرداس ژولین گریماس یکی از نظریه‌پردازان در زمینۀ روایت‌شناسی و کارکرد روایی است. او به‌منظور بررسی انواع مختلف روایت، بسیار کوشید تا الگوهای معیّن و ثابتی را ارائه دهد. سرانجام گریماس موفق شد الگوی کنشی، زنجیره‌های روایی و مربع معناشناسی خود را معرفی کند. در این پژوهش، ساختار منظومة فیروز و شهناز اثر محمدصادق ناظم معروف به صادقا، شاعر و تذکره‌نویس ایرانی سدة یازدهم هجری در شـبه‌قارة هند، براساس نظریات گریماس بررسی شده تا از طریق نظام کنشی، تقابل کنش‎ها و زنجیره‌های روایی، به طرح کلی داستان و درنهایت معنای آن دست یافته شود. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و شیوة گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است.وآوری  نتیجۀ پژوهش گویای آن است که الگوی ساده و درعین حال نظام‌مند گریماس در داستان فیروز و شهناز، لایه‌های زیرین و ژرف‌ساخت روایت را آشکار می‌کند. همچنین تقابل کنشگران داستان نشان می‌دهد چگونه نظام‎مندی یک نظریه سبب برجسته‎سازی نظم و ترتیب حاکم بر سطوح مختلف روایت می‎شود.
 
 

کلیدواژه‌ها


ـ ابوت، اچ. پورتر (1397). سواد روایت. ترجمۀ رؤیا پورآذر و نیما م. اشرفی. تهران: نشر اطراف.
ـ احمدی، بابک (1372). ساختار و تأویل متن. ج2. تهران: نشر مرکز.
ـ اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا. 
ـ اسکولز، رابرت (1383). ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: آگه.
ـ اسماعیل آذر، امیر (1393). الهی‎نامۀ عطار در نظریۀ نشانه ـ معناشناسی آلژیر گرماس و شکل‎شناسی ژرار ژنت. به‌اهتمام ویدا آزاد. تهران: سخن.
ـ برتنس، یوهانس ویلم (1391). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
ـ پورنامداریان، تقی و سمیرا بامشکی (1388). «مقایسۀ داستان‌های مشترک مثنوی و منطق‎الطیر با رویکرد روایت‌شناسی ساختارگرا». جستارهای نوین ادبی. د42. ش2. صص1ـ26.
ـ حری، ابوالفضل (1382). «مقالۀ روایت و روایت‌شناسی، هنر و معماری». زیباشناخت. نیمة 1. ش8. صص321ـ350.
ـ درپر، مریم و محمدجعفر یاحقی (1389)، «تحلیل روابط شخصیت‌ها در منظومة لیلی و مجنون نظامی». شعرپژوهی (بوستان ادب). د1. ش59. صص 65ـ89.
ـ روحانی، مسعود و علی‎اکبر شوبکلایی (1391). «تحلیل داستان شیخ صنعان منطق‌الطیر عطار براساس نظریة کنشی گریماس». پژوهش‌های ادب عرفانی. د6. ش2. صص89ـ112.
ـ ساداتی، سیدشهاب‌الدین (1387). «روایت‎شناسی داستان حسن کچل از دیدگاه پروپ، گرماس و تودورف». ماهنامۀ گلستانه. اسفند. ش96. صص57ـ61.
ـ سجودی، فرزان (1382). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: نشر علم.
ـ سلدن، رامان و پیتر ویدسون (1377). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.
ـ سیدحسینی، رضا (1384). مکتب‌های ادبی. 2ج. ج2. تهران: نگاه.
ـ شعیری، حمیدرضا (1381). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
ـ شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی. تهران: فردوس.
- ﻋﺒﺎﺳﻲ، ﻋﻠﻲ ﻭ ﻫﺎﺩﻱ ﻣﺤﻤﺪﻱ (۱۳۸۰). ﺻﻤﺪ: ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻳﮏ ﺍﺳﻄﻮﺭﻩ. ﺗﻬﺮﺍﻥ: ﭼﻴﺴﺘﺎ.
ـ عباسی، علی (1385). «پژوهشی بر عنصر پیرنگ». پژوهشنامۀ دانشکدۀ زبان‌های خارجی دانشگاه تهران. ش33. صص85ـ103.
ـ علوی‌مقدم، مهیار و شهرام پورسهراب (1387). «کاربرد الگوی کنشگر گرماس در نقد شخصیت‌های داستانی نادر ابراهیمی». مجلۀ گوهر گویا. س2. ش4 (8). صص 95ـ116.
ـ گرین، کیت و جیل لبیهان (1383). درسنامۀ نظریه و نقد ادبی. با ویرایش دکتر پاینده. تهران: روزنگار.
ـ لوته، یاکوب (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات سینما. ترجمۀ امید نیک‎فرجام. تهران: مینوی خرد.
ـ‌ محمدی، محمد‌هادی (1378). روششناسی نقد ادبیات کودکان. تهران: سروش.
ـ ‌مشهدی، محمدامیر و فاطمه ثواب (1393). «تحلیل ساختار روایتی داستان بهرام و گل‌اندام برپایة نظریة گریماس». فصلنامۀ متن‌پژوهی ادبی. د18. ش61. صص83ـ105.
ـ ‌مکاریک، ایرنا ریما (1385). دانش‌نامه‌های نظریه‌های ادبی. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: نگاه.
ـ میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1388). واژه‌نامۀ هنر داستاننویسی. تهران: کتاب مهناز.
ـ ناظم تبریزی، محمدصادق (1392). منظومۀ فیروز و شهناز. مقدمه و تصحیح احمدرضا یلمه‌ها. تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
ـ والاس، مارتین (1382). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: هرمس.
ـ وبستر، راجر (1382). پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمۀ الهه دهنوی. تهران: روزنگار.
ـ یلمه‌ها، احمدرضا (1392الف). قصر بیقراری (بررسی و تحلیل هشت منظومۀ غنایی ناشناخته). تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
ـ ــــــــــــــــــ (1392ب). «سبک‌شناسی مثنوی فیروز و شهناز از ناظم تبریزی». فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). س6. ش2 (20). صص457ـ477.