واکاوی شگردهای فرا‌داستان‌ در نمایشنامة «ابن الرومی فی مدن الصفیح» اثر عبدالکریم برشید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات عربی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

فراداستان ازجمله داستان‌هایی است که تصنعی‌بودن آن به‌صورت آگاهانه به خواننده القا می‌شود تا وی نسبت به مسائل مربوط هستی دچار تشکیک شده و در این‌باره، پرسش‌هایی وجودشناسانه مطرح نماید. نویسندۀ فراداستان مفاهیم داستان‌نویسی سنتی همچون متن، روایت، چارچوب، پیام داستان و تاریخ را درهم‌می‌ریزد. نمایش‌نامة ابن الرومی فی مدن الصفیح (1975) از عبدالکریم برشید (1943) یکی از آثار نمایشی جدید و پست‌مدرن ادبیات عربی به‌شمار می‏آید که به‌دلیل ساختار روایی خاصش، آن را می‌توان در زمرة فراداستان قرار داد. در پژوهش حاضر، از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است. هدف از تحقیق روشنگری این مطلب است که عبدالکریم برشید در نمایش‌نامة مذکور با کمک چه شگردهایی این حقیقت را به خواننده القا می‌کند که آنچه می‌خواند، چیزی جز زبان و صنایع نمایش‌نامه‌‌نویسی نیست و نباید نمایش‌نامه را با واقعیت اشتباه گرفت. نتایج نشان داد برشید با استفاده از شگردهایی همچون اتصال کوتاه، ورود نویسنده به متن، تصنعی‏سازی دنیای داستان، هم‌حضوری خواننده، شورشگری شخصیت‌ها و استفادۀ نامتعارف از نشانه‌های سجاوندی تلاش کرده ملغمه‏ای از تاریخ دوران ابن‌رومی، روایت، خاطره و تداعی آزاد را در این اثر نمایشی بیافریند تا با این فراداستان، رخدادهای واقعی زندگی ابن رومی را دگرگون کند.

کلیدواژه‌ها


ایگلتون، تری و دیگران (1380). پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. چ 2. تهران: نشر مرکز.## برشید، عبدالکریم (2014). ابن الرومی فی مدن الصفیح. ط1. بیروت: الدار البیضاء.## بوبکر، النیة (2019). «المیتاقص فی الروایة الجزائریة المعاصرة ـ روایة الحالم لسمیر قسیمی أنموذجا». الخطاب. جامعة مولود معماری. س 14. ع 1. صص 371ـ406.## پاینده، حسین (1390). داستان کوتاه در ایران: داستان‏های پسامدرن. چ 3. تهران: نیلوفر.## پاینده، حسین (1394). نقد ادبی و دموکراسی. چ 3. تهران: نیلوفر.## پژهان، هدی و محمدعلی محمودی (1397). «شیوه‌های بازتاب استراتژی‌های‏ روایی فراداستان در رمان‌های پسامدرن فارسی». مکتب‌های ادبی. دانشگاه مازندران. س2 . ش 3. صص 57ـ98.## تدینی، منصوره (1387). «تولد دوبارة یک فراداستان». فصلنامۀ نقد ادبی. س 1. ش 2. صص 63ـ82.## حمد، محمد (2011). المیتاقص فی الروایة العربیة: مرایا السرد النرجسی. فلسطین: مجمع القاسمی للغة العربیة وآدابها.## سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1384). راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.## شریف‌نسب، مریم و محمدمهدی ابراهیمی (1392). «شیوه‌های خلق فراداستان و کارکردهای آن در داستان‌های کوتاه فارسی دهه‌های 70 و 80». ادبیات پارسی معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 3. ش 3. صص 1ـ25.## شکریان، محمدجواد و دیگران (1395). «کاربست مؤلفه‌های فراداستانی در داستان کوتاه مرثیه‌ای برای ژاله و قاتلش نوشتة ابوتراب خسروی». پژوهش ادبیات معاصر جهان. دانشگاه تهران. س 21. ش 1. صص 59ـ74.## فیضی، هاجر و دیگران (1395). «بررسی تطبیقی عنصر فراداستان در داستان کولی کنار آتش منیرو روانی‌پور و اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری ایتالو کالوینو». بهارستان سخن. دانشگاه آزاد واحد خوی. س 13. ش 31. صص 17ـ40.## کامل، إشراف و بشری محمود (2015). تمظهرات المیتاقص فی الروایة العراقیة. الآداب. جامعة بغداد. س 10. ع 114. صص 165ـ202.## لاج، دیوید (1394). رمان پسامدرنیستی: نظریه‏های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم. ترجمۀ حسین پاینده. چ 2. تهران: نیلوفر.## الماضی، شکری عزیز (2008). أنماط الروایة العربیة الجدیدة. کویت: عالم المعرفة.## یقطین، سعید (1997). تحلیل الخطاب الروائی. ط 3. بیروت: الدار البیضاء.## Al-Mazi, Sh. (2008). Types of Contemporary Novels (in Arabic). Kuwait: Alam al-Marafah.## Boubacar, N. (2019). “Métafiction in the contemporary Algerian novel Novel ‘dreamer’ Samir kasimi model” (in Arabic). Mouloud Mamari University, El-Khitab. Vol. 14. No. 1. pp. 371-406.## Burshid, A. (2014). Ibn al-Rumi fi Muduni al-Mafi (in Arabic). Edition. Beirut: Al-Dar Al-Bayda.## Eagleton, T. et al. (2001). Literary Theory: An Introduction (in Farsi). Abbas Mokhber (Tr.). Vol. 2. Tehran: Center.## Faizi, H. et al. (2016). “Comparative analysis of the element of metafiction in the story of the Gypsy by the fire by Moniro Ravani Pour and If on a winter's night a traveler by Italo Calvino” (in Farsi). Baharestan Sokhon. Vol. 13. No. 231. pp. 17-40.## Hamad, M. (2011). Métafiction in the Arabic Novel: Mirrors of Narcissistic Narrative (in Arabic). Palestine: Al Qasimi Academy of Arabic Language and Literature.## Hutcheon, L. (1991). Narcissistic Narrative: The Metafictional Paradox. London: Routledge.## Iser, W. (1978) .The Act of Reading, a Theory of Aesthetic Response. Baltimore: Johns Hopkins.## Kamil, I., & Mahmoud, B. (2015). “Appearances of metafiction in the Iraqi novel” (in Arabic). Al-Adab. Vol. 10. No. 114. pp. 165-202.## Lodge, D. (2014). Postmodernist Novel: Novel Theories from Realism to Postmodernism (in Farsi). Hossein Payandeh (Tr.). 2nd Ed. Tehran: Nilofar.## Payandeh, H. (2014). Literary Criticism and Democracy (in Farsi). 3rd Ed. Tehran: Nilofar.## Payandeh, H. (2018). Short Stories in Iran: Postmodern Stories (in Farsi). 3rd Ed. Tehran: Nilofar.## Pezhhan, H., & Mahmoudi, M. (2018). “The Methods of Reflecting Metafiction Narrative Strategies in Persian Novels” (in Farsi). University of Mazandaran, Literary Schools. Vol. 2. No. 3. pp. 67-98.## Salden, R., & Widdowson, P. (2004). Guide to Contemporary Literary Theory (in Farsi). Abbas Mokhber (Tr.). Tehran: Tarhe No.## Sharifnasab, M., & Ebrahimi, M (2014). “Techniques of Creation of Meta-Fiction and Its Functions in the Persian Short Stories in 1990’s and 2000’s” (in Farsi). Contemporary Persian Literature. Institute of Humanities and Cultural Studies. Vol. 3. No. 3. pp. 1-25.## Shokrian, M. et al. (2016). “An Application of Metafictional Features to "The Elegy for Zhaleh and Her Murderer" by Abu-torãb Khosravi” (in Farsi). Research in Contemporary World Literature. University of Tehran. Vol. 21. No. 1. pp. 59-74.## Simpson, P. (1993). Language, Idiology and Point of View. London: Routledge.## Tadaiioni, M. (2017). “The beginning of a metastory again” (in Farsi). Literary Criticism Quarterly. Vol. 1. No. 2. pp. 82-63.## Waugh, P. (1996). Metafiction. London: Routledge. Yaqtin, S. (1997). Narrative Discourse Analysis (in Arabic). 3rd Ed. Beirut: Al-Dar Al-Bayda.##