از ساخت مفهومی به ساخت روایی خوانشی نو از کلیله و دمنه با رویکرد روایت‌شناسی ساخت‌گرای متأخر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

دلایل برزویه، نویسندۀ کلیله و دمنه در «گزینش داستان‌ها»، «انتخاب عنوان اثر» و «چگونگی تدوین» و ایجاد رابطۀ طولی میان باب‌ها از موضوعات و پرسش‌هایی است که با وجود اهمیت فراوان، کمتر به آن‌ها توجه شده است. مسئلۀ پژوهش این است که آیا برزویه در انتخاب موارد یادشده و سامان‌دهی روایت این اثر، معیارهایی را در نظر داشته یا از سر تفنن و تصادف، داستان‌ها‌یی را برگزیده است. اگر فرض منطقی گزینش هدفمند را بپذیریم، با چشم‌انداز تازه‌ای از اهداف و معیارهای گزینش مؤلف مواجه می‌شویم. هدف برزویه از انتخاب و تنظیم هشت باب اصلی متن، حل «جدال تاریخی نهاد قدرت و طبقۀ نخبه» بوده است. براساس فرضیۀ پژوهش، باب‌ها به‌صورت هدفمند گزینش و تدوین شده‌ و برخلاف تصور اولیه، میان باب‌ها و عنوان کتاب رابطه‌ای معنادار برقرار است. علاوه بر این، میان ساخت مفهومی و ساخت روایی این باب‌ها پیوند منسجم برقرار است. برپایۀ این فرضیه، روایت در کلیله و دمنه نظام سلسله‌مراتبی دارد؛ بدین معنا که کل اثر را نباید به‌شکل کنونی (به‌صورت باب‌های مجزا و بی‌ارتباط با عنوان)، بلکه باید به‌مثابۀ رمان یا روایت بلند در نظر گرفت. هر باب فصلی مستقل و در عین حال مرتبط با نظام کلی‌تر است که با اهداف گفتمانی مؤلف همخوانی دارد. دو هدف عمدۀ مؤلف: «تربیت نهاد قدرت» و «سازواری میان این نهاد و گروه نخبه»، اجزای این روایت بلند را به هم متصل و رابطۀ طولی میان باب‌ها را مشخص و برقرار می‌کند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.## امن‌خانی، عیسی و مونا مددی (1391). «درد یا درمان؛ آسیب‌شناسی کاربرد نظریه‌های ادبی در تحقیقات معاصر». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. س 9. ش 36ـ37. صص 51ـ76.## امیری، فرامرز (1399). «عوامل مؤثر در پیدایش نثر فنی و مصنوع». مجلۀ زبان و ادب فارسی. ش 9. صص 43ـ46.## برتنس، هانس (1387). مبانی نظریۀ ادبی. مترجم محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی.## بهار، محمدتقی (1349). سبک‌شناسی نثر. ج 2. تهران: امیرکبیر.## پاینده، حسین (1397). نظریه و نقد ادبی درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای. تهران: سمت.## پراپ، ولادیمیر (1386). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.## تولان، مایکل (1386). روایت‌شناسی درآمدی زبان‌شناختی ـ انتقادی. تهران: سمت.## دوبلوا، فرانسوا (1382). برزویه طبیب و منشأ کلیله و دمنه. ترجمۀ صادق سجادی. تهران: طهوری.## دورانت، ویل (1392). تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب‌خویی. چ 24. تهران: علمی و فرهنگی.## دهقانیان، جواد و ناصر نیکوبخت (1390). «ﻧﻘﺪ اﺧﻼق‌ﮔﺮاﻳﻲ در ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﻢ‌ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‌ﻫﺎی ﻣﺎﻛﻴﺎوﻟﻲ». فصلنامۀ نقد ادبی. س 4. ش 14. صص 133ـ159.## رهبری، مهدی (1388). معرفت و قدرت معمای هویت. تهران: کویر.## سعدی، شیخ‌مصلح‌الدین (1377). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. چ 7. تهران: خوارزمی.## شرما، وشینو (1363) پنجاکیانه. ترجمۀ خالقداد عباسی. تصحیح محمدرضا جلالی نایینی. تهران: اقبال.## ضیمران، محمد (1378). میشل فوکو دانش و قدرت. چ 4. تهران: هرمس.## عباسی، خالقداد (1363). پنجاکیانه. تصحیح محمدرضا جلالی نایینی. تهران: اقبال.## قاضی مرادی، حسن (1387). استبداد در ایران. چ 3. تهران: اختران.## ماکیاولی، نیکولو (1366). شهریار. ترجمۀ داریوش آشوری. تهران: پرواز.## محجوب، محمدجعفر (1349). دربارۀ کلیله و دمنه. چ 2. تهران: خوارزمی.## محمدی کله‌سر، علیرضا (1397). «نقد کاربرد نظریۀ ادبی در مقالات پژوهشی (با تأکید بر روایت‌شناسی ساخت‌گرا)». فصلنامۀ نقد ادبی. س 11. ش 42. صص 149ـ172.## منشی، نصرالله (1373). کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. چ 12. تهران: امیرکبیر.## مصریان، علی (1384). «بازنگری کارنامۀ بیرونی در زبان فارسی». نامۀ فرهنگستان. ش 7/1. صص 195ـ207.## مولانا، جلال‌الدین محمد (1373). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. به‌اهتمام نصر‌الله پورجوادی. ج 1. چ 2. تهران: امیرکبیر.## Holy Qur’an.## Amnkhani, E., & Madadi, M. (2012). “Pain or Treatment; Pathology of the application of literary theories in contemporary research” (in Farsi). Literary Research Quarterly. Vol. 9. No. 36-37, pp. 51-76.## Amiri, F. (2020). “Effective Factors in the Emergence of Technical And Artificial Prose” (in Farsi). Persian Language & Literature Journal. No. 9. pp. 43-46.## Bertens, J. W. (2008). Basics of Literary Theory (in Farsi). M. R. Abolghassemi (Tr.). Tehran: Mahi Publications.## Bahar, M. T. (1970). Prose Stylistics (in Farsi). Vol. 2. Tehran: Amirkabir Publications.## Payandeh, H. (2018). Theory and Literary Critics, An Interdisciplinary Course (in Farsi). Tehran: Samt Publications.## Propp, V. Y. (2007). Morphology of the Tale (in Farsi). F. Badrehei (Tr.). Tehran: Toos Publications.## Tolan, M. (2007). Narratology, Linguistic-Critical Introduction (in Farsi). Tehran: Samt Publications.## De Blois, F. C. (2003). Borzouyeh-i Tabib and Origin of Kalila va Demna (in Farsi). S. Sajadi (Tr.). Tehran: Tahoori Publications.## Durant, W. (2013). The Story of Philosophy (in Farsi). A. Zaryabkhooei (Tr.). 24th Ed. Tehran: Elmi Farhangi Publications.## Dehghanian, J., & N. Nikoobakht (2011). “Criticism of Moralism in Kilila and Damane with a Glance at Machiavelli's thoughts” (in Farsi). Literary Criticism. Vol. 4. No. 14 pp. 133-159.## Rahbari, M. (2009). Knowledge and Power of Identity Mystery (in Farsi). Tehran: Kavir Publications.## Saadi, Sh. M. (1998). Gulistan (Rose Garden) (in Farsi). Gh. Youssefi (Ed.) 7th Ed. Tehran: Kharazmi Publications.## Stories of Panjatanta of Visnu Sharma (1984). A. Khaleghdad. M. R. Jalalinaeini (Ed.) Tehran: Eqbal Publications.## Zamiran, M. (1999). Michel Foucault, Knowledge and Power (in Farsi). 4th Ed. Tehran: Hermes.## Ghazimoradi, H. (1999). Autarchy in Iran (in Farsi). 3rd Ed. Tehran: Akhtaran Publications.## Machiavelli, N. (1987). The Prince (in Farsi). D. Ashoori (Tr.) Tehran: Parvaz Publications.## Mahjoub, M. J. (1970). About Kelileh va Demneh (in Farsi).Tehran: Kharazmi Publications.## Mohammadi Kalehsar, A. (2018). “Critics to Literary Theory Application in Research Articles (With Emphasis on Structural Narratology)” (in Farsi). Literary Critics. Vol. 11. No. 42. pp. 149-172.## Monshi, N. (1994). Kelileh va Demneh (in Farsi). M. Meynavi (Ed. & Com.). 12th Ed. Tehran: Amirkabir Publications## Mesrian, A. (2005). “Reviewing Biruni’s Persian Works” (in Farsi). Nameh Farhangestan. No. 1/7. pp. 195-207.## Molana, J. M. (1994). Masnavi-ye-Ma'navi (means "The Spiritual Couplets") (in Farsi). Reynold A. Nicholson (Ed.). Vol. 1. Prepared by N. Pourjavadi. Tehran: Amirkabir Publications.##