فراداستان؛ روایت انسان پسامدرن بازخوانی و تحلیل رمان نوجوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

آگاهی به ویژگی برساختگی زبان، تمرکز بشر بر ماهیت علوم و معرفت‏های بشری و نقد و واکاوی آن‌ها در قالبِ Meta Post, Anti، فروریزی فراروایت‏ها و فراروی از الگوها و قواعد تثبیت‏شده، بسترساز شکل‏گیری فراداستان، به‏مثابۀ روایت هستی‏شناختی انسان پسامدرن، شد؛ داستانی در پیکرۀ ادبیات/ رمان پسامدرن که با شگردها و سازِکارهای مختلف، سیمای نویسنده و عمل نوشتن و روایتگری را آشکار و برجسته می‏کند. جستار حاضر با توجه به همسانی و سنخیت ماهیت فراداستان (شالوده‏شکنی، بازی، تعلیق، عدم قطعیت و ثبات) با زیست نوجوان که فی‏نفسه در موقعیت آستانه‏ای است و بیشتر و دقیق‏تر از هر دورۀ سنی، ویژگی‏های نام‏برده را تجربه و زندگی می‏کند، به واکاوی و تحلیل سه رمان نوجوان، امپراتور کلمات از احمد اکبرپور، وقتی مژی گم‏ شد از حمیدرضا شاه‏آبادی و ادسون آرانتس و دو ناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‏اش از جمشید خانیان می‏پردازد. سه رمان نوجوان در دو سطح چارچوب‏شکنی فراداستانی در سطح نویسنده و جهان داستان بازخوانی و تحلیل شد. پژوهش حاضر با تکیه بر آشکارسازی شگردهای نوشتن داستان، مشارکت نویسنده ـ راوی ـ کاراکتر ـ مخاطب، الگوی روایتِ روایت، گفت‌وگوی سه‏سویه، فراداستان تاریخ‏نگارانه و بینامتنیت نشان می‏دهد که چگونه مؤلفه‏های نام‏برده داستان را در بستری از بی‏اطمینانی مداوم، تعلیق و دگرگونی پیش ‏می‏برند و پایان‏بندی‏هایی همچون بازنویسی کامل داستان، عقب‏نشینی نویسنده از موضع فکری خود و اعتراف نویسنده به عجز و ناتوانی خویش را سبب‏ می‏شوند.

کلیدواژه‌ها


آلن، گراهام (1380). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.## اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. تهران: فردا.## اکبرپور، احمد (1392). امپراتور کلمات. تهران: پیدایش.## اندرسون، والترتروت (1380). «اینجا چه خبره؟» در مجموعه‌مقالات پست‌مدرنیته و پست‌مدرنیسم: تعاریف، نظریه‏ها و کاربست‏ها. ترجمۀ حسینعلی نوذری. تهران: نقش جهان. صص 73ـ94.## بامشکی، سمیرا (1391). روایت شفاهی داستان‏های مثنوی. تهران: هرمس.## باقری، نرگس (1393). «بینامتنیت در فراداستان نوجوان قلب زیبای بابور نوشتۀ جمشید خانیان». مطالعات ادبیات کودک. ش 2. صص 1ـ24.## پاشایی، روشنک (1388). «فراداستان، زبان انگیزش تفکر در ادبیات کودک ایران، بررسی سه اثر از فرهاد حسن‏زاده». نقد زبان و ادبیات خارجی. ش 2. صص 1ـ17.## پاینده، حسین (1386). رمان پسامدرن و فیلم: نگاهی به ساختار و صناعات فیلم میکس. تهران: هرمس.## تدینی، منصوره (1388). پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران. تهران: نشر علم.## جاویدشاد، مهدی و علیرضا نیکویی (1398). «نظریه‏ستیزی و نئوپراگماتیسم در اندیشۀ استیون نپ و والترین مایکلز». فصلنامۀ نقد ادبی. ش 46. صص 91ـ126.## خانیان، جمشید (1398). ادسون آرانتس دو ناسیمنتو و خرگوش هیمالیایی‏اش. تهران: کتاب طوطی.## خجسته، فرامرز و فاطمه نیکخواه (1396). «پسامدرنیسم و بوطیقایی داستان کودک: تحلیلی روایت‏شناسانه از داستان آقازنگی و گربۀ ناقلا از فرهاد حسن‏زاده». مطالعات ادبیات کودک. ش 16. صص 55ـ78.## داهرتی، توماس (1387). «شخصیت‏پردازی در روایت پسامدرن» در ادبیات پسامدرن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. صص 303ـ316.## رویل، نیکلاس (1388). ژاک دریدا. ترجمۀ پویا ایمانی. تهران: نشر مرکز.## شاه‏آبادی، حمیدرضا (1391). وقتی مژی گم شد. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.## کانور، استوین (1387). «نظریۀ ادبی پسامدرن» در ادبیات پسامدرن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. صص 183ـ230.## کریم‏زاده، سپیده، ایرج اعتصام، منوچهر فروتن و محسن دولتی (1400). «تبیین مدلی برای روش طراحی معماری متأثر از مفهوم فراداستان». دوفصلنامۀ روایت‏شناسی. ش 9. صص 361ـ390.## کوال، استینار (1380). «مضامین پست‌مدرنیته» در پست‏مدرنیته و پست‏مدرنیسم. تهران: نقش جهان. صص 59ـ79.## کوهن، رالف (1387). «ژانرهای پسامدرن؟» در ادبیات پسامدرن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. صص 231ـ260.## لاوزن، ا. سارا (1380). «فراداستان: هر مقاله‏ای عنوانی دارد». ترجمۀ امید نیک‏فرجام. فصلنامۀ فارابی. ش 4. صص 57ـ71.## مالپاس، سایمون (1388). پسامدرن. ترجمۀ بهرام بهین. تهران: ققنوس.## مدرسی، فاطمه (1390). فرهنگ توصیفی نقد و نظریه‏های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.## مکاریک، ایرناریما (1385). دانش‏نامۀ نظریه‏های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.## مک‏کافری، لری (1387). «ادبیات داستانی پسامدرن» در ادبیات پسامدرن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. صص 15ـ44.## مستروویچ، اس. جی. (1380). «تعریف مدرنیته و پست‏مدرنیته» در پست‏مدرنیته و پست‏مدرنیسم. ترجمۀ حسینعلی نوذری. تهران: نقش جهان. صص 303ـ340.## مک‏آفی، نوئل (1398). ژولیا کریستوا. ترجمۀ مهرداد پارسا تهران: نشر مرکز.## مک‏هیل، برایان (1395). داستان پسامدرنیستی. ترجمۀ علی معصومی. تهران: ققنوس.## وو، پاتریشیا (1390). فراداستان. ترجمۀ شهریار وقفی‏پور. تهران: نشر چشمه.## هاچن، لیندا (1383). مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان: فراداستان تاریخ‌نگارانه: سرگرمی روزگار گذشته. گزینش و ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزنگار. صص 259ـ311.## هاچن، لیندا (1387). «بینامتنیت، هجو و گفتمان های تاریخ» در ادبیات پسامدرن. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز. صص 275ـ302.## هولکوییست، مایکل (1395). مکالمه‏گرایی: میخاییل باختین و جهانش. ترجمۀ مهدی امیرخانلو. تهران: نیلوفر.## Akbarpour, A. (2013). Emperor of the Words (in Farsi). Tehran: Peydayesh.## Akhavat, A. (1991). Story’s Grammar (in Farsi). Tehran: Farda.## Allen, G. (2000). Intertextuality (in Farsi). Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz.## Anderson, W. (2000). “What’s Going on Here?” (in Farsi) in A Collection of Post-Modernity and Post-Modernism Articles: Definitions, Theories, and Applications Hosseinali Nozari (Tr.). Tehran: Naghsh-e-Jahan. pp. 73-94.## Bagheri, N. (2014). “Intertextuality in Teenager Metafiction: Jamshid Khanian’s Babour’s Beautiful Heart” (in Farsi). Children’s Literature Studies. No. 2. pp. 1-24.## Bameshki, S. (2012). Verbal Narration of Masnavi Stories (in Farsi). Tehran: Hermes.## Cohen, R. (2000). “Post-Modern Generes?” (in Farsi) in Post-Modern Literature Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz. pp. 231-260.## Connor, S. (2008). “Post-Modern Literary Theory” (in Farsi) in Post-Modern Literature Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz. pp. 183-230.## Docherty, T. (2008). “Characterization in Post-Modern Narration” (in Farsi) in Post-Modern Literature Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz. pp. 303-316.## Holquist, M. (2016). Dialogism: Mikhail Bakhtin & His World (in Farsi). Mehdi Amirkhanlo (Tr.). Tehran: Niloufar.## Hutcheon, L. (2004). Modernism and Post-Modernism in Novel: Historiographical Metafiction: The Entertainment of Old Days (in Farsi). Hossein Payandeh (Tr.). Tehran: Ruznegar. pp. 259-311.## Hutcheon, L. (2008). “Intertextuality, Satire, and History Discourses” (in Farsi). in Post-Modern Literature. Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz. pp. 275-302.## Javidshad, M., & Nikoye’e, A. (2019). “Anti-Theory and Neo-Pragmatism in Steven Knapp & Walter Benn Michaels” (in Farsi). Literary Criticism. No. 46. pp. 91-126.## Karimzadeh, S., E’tesam, I., Forotan, M., & Dowlati, M. (2021). “Explaining a Model for Architecture Design Method Influenced by Metafiction Concept” (in Farsi). Narratology Two Quarterly Journal. No. 9. pp. 361-390.## Khanian, J. (2019). Edson Arantes do Nascimento and his Himalayan Rabbit (in Farsi). Tehran: Touti Book.## Khojasteh, F., & Nikkhah, F. (2017). “Post-Modernism and Children’s Poetics; A Narratological Analysis of Farhad Hassanzadeh’s Mr. Rangi and Smarty Cat Story” (in Farsi). Children’s Literature Studies. No. 16. pp. 55-78.## Kvale, S. (2000). “Post-Modernity Themes” (in Farsi) in Post-Modernity and Post-Modernism. Hosseinali Nozari (Tr.). Tehran: Naghsh-e-Jahan. pp. 59-79.## Lawson, A. (2000). “Metafiction: Every Article has a Title” (in Farsi). Omid Nikfarjam (Tr.). Farabai. No. 4. pp. 57-71.## Malpas, S. (2009). Post-Modern (in Farsi). Bahram Behin (Tr.). Tehran: Qoqnus.## Masterovitch, S. (2000). “The Definition of Modernity & Post-Modernity” (in Farsi) in Post-Modernity and Post-Modernism. Hosseinali Nozari (Tr.). Tehran: Naghsh-e-Jahan. pp. 303-340.## McAfee, N. (2019). Julia Kristeva (in Farsi). Mehrdad Parsa (Tr.). Tehran: Markaz.## McCaffery, L. (2008). “Post-Modern Fiction Literature” (in Farsi) in Post-Modern Literature. Payam Yazdanjo (Tr.). Tehran: Markaz. pp. 15-44.## McCarrick, I. (2006). Encyclopedia of Contemporary Literary Theories (in Farsi). Mehran Mohajer & Mohammad Nabavi (Trans.). Tehran: Agah.## McHale, B. (2016). Post-Modernist Fiction (in Farsi). Ali Ma’soumi (Tr.). Tehran: Qoqnus.## Modarresi, F. (2010). Descriptive Dictionary of Criticism and Literary Theories (in Farsi). Tehran: Human Sciences Institute & Cultural Studies.## Pashae’e, R. (2009). “Metafiction: The Language of Provoking Thought in Iran’s Children Literature; Study of three Works of Farhad Hassanzadeh” (in Farsi). Criticism of Foreign Language and Literature. No. 2. pp. 1-17.## Payandeh, H. (2007). Post-Modern Novel and Movie: A Look on the Structure and Devices of the Movie Mix (in Farsi). Tehran: Hermes.## Royle, N. (2009). Jacques Derrida (in Farsi). Poya Imani (Tr.). Tehran: Markaz.## Shahabadi, H. (2012). When Mojy got Lost (in Farsi). Tehran: The Center for Education of Children and Youth.## Tadayoni, M. (2009). Post-Modernism in Iran’s Fictional Literature (in Farsi). Tehran: Elm.## Waugh, P. (2011). Metafiction (in Farsi). Shahriar Vaghfipour (Tr.). Tehran: Cheshmeh.##